In 1875 publiceerde de immer zieke Mary Baker Eddy haar boek Science and Health (in latere edities Science and Health with Key to the Scriptures). Eerder aan de premature kant als ik Wikipedia mag geloven: het boekwerk zou in de komende jaren zo’n 400 keer gereviseerd worden.
Een vergelijking tussen de editie van 1875 en die van 1912 leert ons dat de meest verregaande toevoeging de idee was dat niet alleen de gezondheid geheald dient te worden, maar ook de zonde, die daar plots onlosmakelijk mee verbonden zou zijn. En dit allemaal in een eigen kerk die beschikt over ruime eigen financiële middelen. Halleluja.
Voor de liefhebbers: in de uitgave van 1994 is Science and Health with Key to the Scriptures een klepper van ruim 700 warrige, vervelende en idiootmakende pagina’s. Verschillende e-versies en edities van het boek vindt u hier. Úren synoptisch plezier gegarandeerd.
In 1951 werd het boek in het Nederlands vertaald en als een tweetalige editie uitgegeven. De vertaling is geslaagd: in het Nederlands boet het boek niets aan onduidelijkheid en verveling in.
Gelukkig is Mark Twains Christian Science uit 1907 net dat ietsje leesbaarder. Het boek verscheen in de periode dat Mrs Baker Eddy’s kerk een steile opgang aan het maken was.
In de eerste vier hoofdstukken, oorspronkelijk geschreven in 1903/04 voor Cosmopolitan Magazine, wordt de kritiek opgehangen aan een hilarisch, slapstickachtig verslag van een valpartij in de Oostenrijkse Alpen en de zorgen, nu ja, van een toevallig aanwezige christengenezer. Deze blíjft beweren dat de pijn en de gebroken botten ingebeeld zijn. Naarmate het verhaal vordert, wordt de taal van de christengenezer warriger, haar frases nietszeggender (“It is Mathematics purified from material dross and made spiritual”) en de kritiek van Twain scherper.
“Nothing exists but Mind?”
“Nothing,” she answered. “All else is substanceless, all else is imaginary.”
I gave her an imaginary check, and now she is suing me for substantial dollars. It looks inconsistent.
Bittere ernst in het tweede deel van het boek, geschreven een drietal jaren later. Daarin richt Twain zijn pijlen op Baker Eddy de schrijfster en Baker Eddy de zakenvrouw. Twain voert met het nodige vitriool argumenten aan waarom Eddy de ultieme versie van haar meest beroemde boek niet zelf geschreven (of geredigeerd) kan hebben: het gebrekkige Engels van de eerste editie en haar karamellen versjes geven niet echt blijk van een literair talent, of zelfs maar van een al te hoge graad van geletterdheid.
Verder wijst hij met veel plezier op de inconsistenties in de geschriften van Eddy waaruit blijkt dat zij de boodschappen niet kán ontvangen hebben van God weet wie.
Bij de bespreking van het businessmodel van Eddy’s Kerk en van de manier waarop zij de touwtjes strak, zeer strak in handen heeft, klinkt er al af en toe een zweempje bewondering voor de keiharde zakenvrouw, maar niet overdreven veel.
Wat het boek extra interessant maakt is de blauwdruk die Twain geeft voor een succesvolle religie, sekte of kerk, gebaseerd op Eddy’s handelswijze en op haar boek Manual of the Mother Church (hier te lezen in de versie van 1904). Het zou me dan ook niet verbazen moesten de meeste al dan niet christelijk geïnspireerde preachers en sekteleiders eerder Mark Twains boek of Eddy’s handleiding hebben gelezen dan haar spirituele werken.
Een nieuwe kerk heeft kans van slagen als ze duidelijk geënt is op een oudere, vertrouwde religie maar toch net dat ietsje meer belooft. Mary Baker Eddy houdt haar volgelingen voor dat hun ziektes slash zonden spiritueel kunnen genezen worden, niet via materiële, materialistische medicijnen, maar op dezelfde manier waarop Jezus mensen genas.
Verder is er geld nodig, veel geld. En dat verkrijgt de kerk van Baker Eddy door enerzijds de aanhangers steeds meer geld te vragen voor het volgen van steeds meer cursussen die hun ranking in de kerk ten goede kunnen komen en anderzijds door geen halve dollarcent te spenderen buiten de kerk. Caritas is een onbekend begrip in Baker Eddy’s kerk.
Tot slot dient de leiding van de kerk in handen te zijn van een selecte kliek die op zo’n manier afgeschermd wordt, dat de rest van de volgelingen het recht niet meer gegund wordt om kritiek te uiten of zelfs maar contact te zoeken. Klinkt bekend?
Mark Twains boek is enerzijds gedateerd: Eddy’s kerk heeft de wereld niet veroverd. The First Church of Christ, Scientist bestaat nog wel, claimt actief te zijn in een zeventigtal landen maar het aantal volgelingen is eerder beperkt. Anderzijds blijft het voor de moderne lezer een scherpe ontleding van zowel de historische kerk van Baker Eddy, als van faith healers, sekten en kwakzalvers allerhande.
