Facebook, 22 maart 2016 – Intro

Eerder deze maand vond ik een handvol schermafbeeldingen terug van reacties op de aanslagen in Brussel van 22 maart 2016. De balans was zwaar: 35 mensen kwamen om, honderden geraakten gewond. Sommige van die reacties hadden al enkele minuten na de eerste nieuwsberichten hun weg gevonden naar het toen vrij braaf geachte Facebook.

In deze reeks sta ik kort stil bij drie onderwerpen die ter sprake kwamen in die reacties. Die verhaalelementen behoorden toen al tot het basisarsenaal van complotdenkers, die ongevraagd hun licht lieten schijnen op deze en andere gewelddadige aanslagen en schietpartijen.

Na een korte inleiding behandel ik een tweede deel van deze reeks het verhaalelement crisisacteurs. En daarmee verwijzen samenzweringsdenkers naar mensen die zich zouden laten gebruiken om de rampscenario’s uitgedacht door de Nieuwe Wereldorde (NWO) mee gestalte te geven.

Het tweede verhaalelement in deze reeks is het vermeende gebruik door de vermaledijde NWO van symbolen en codes. Een bepaald soort complotdenkers meent vaak occulte of numerologische codes en symbolen te ontwaren. Het mag niet verbazen dat zulke complotploeteraars erin slagen hun bij elkaar geharkte hersenspinsels met veel aplomb te ontcijferen.

De jacht op anomalieën, volgens de ene de smeerolie, volgens de andere het levensbloed van complotdenkerij is het onderwerp van het laatste deel. Die jacht lijkt in eerste instantie een manier om hun initiële onbeheerste, vaak wrede reacties te rechtvaardigen.

Zaventem / Maalbeek

Ter herinnering: om 08.52 uur ontplofte er die dag een eerste bom in de vertrekhal van Brussels Airport, Zaventem. Amper tien seconden later volgde een tweede. Er vielen uiteindelijk veertien slachtoffers in de Brusselse luchthaven. Een derde explosief werd later die dag gecontroleerd tot ontploffing gebracht door DOVO, de Dienst voor Opruiming en Vernietiging van Ontploffingstuigen. Het bleek de zwaarste te zijn. Een dik uur later doodde een bom in een metrostel ter hoogte van het Brusselse station Maalbeek nog eens 21 mensen.

Bij de drie explosies raakten eveneens honderden gewond. Een sober maar wat mij betreft nog steeds pakkend eerbetoon aan de 35 slachtoffers verscheen op de website van vrt-nieuws.

Heel eerbiedwaardig naar de slachtoffers en hun families toe is mijn benadering in deze artikelenreeks misschien niet. Mijn uitgangspunt op deze website is en blijft complotverhalen, hun verzinners en hun verspreiders.

De online commentaren deden me realiseren dat we naast moslimterrorisme een ander probleem hadden: een doorgeschoten vorm van complotdenken. Niet de aanwezigheid van samenzweringsgelovers op zich verbaasde me toen, wel het extreem fanatieke karakter van hun uitingen.

In vogelvlucht

Voor maart 2016 liet mijn derde oog het afweten. Ik had helemaal geen interesse in complotdenken of samenzweringsverhalen. Zo passé! In het beste geval was dat in mijn ogen materiaal voor vaak onderhoudende Ludlum-achtige thrillers en Hollywoodfilms. In het slechtste geval inspiratie (of bron van plagiaat) voor auteurs en scenarioschrijvers met een writer’s block.

Zelfs enig lees- en correctiewerk voor een van de eerste boeken in Vlaanderen over dat onderwerp kon me het belang ervan niet doen inzien. Een mens kan zich vergissen.

Enerzijds kwam ik door dat werk in maart 2016 niet volledig onbeslagen op het ijs. Anderzijds waren de onderwerpen van die berichten zelf toen al zeer stereotiep en voorspelbaar.

Ik was die 22ste maart vooral verbaasd over de snelheid waarmee complotdenkers hun bijna kant-en-klare commentaren en verhaalelementen vliegensvlug van een schap leken te pikken. Hun pogingen om voor extra verwarring en stennis te zorgen waren quasi-instantaan: neem een beproefd verhaalelement, voeg haat en wreedheid toe naar smaak, schud en post.

Op zich hoefde dat niet te verbazen: er waren eerdere, overbekende gelegenheden die complotdenkerij in de Lage Landen een serieuze boost hadden gegeven. De gebeurtenissen van 11 september 2001 hadden een enorme impact, zowel de vreselijke aanslagen zelf als de overweldigende hoeveelheid onmenselijke complottheorieën die er zeer snel op volgden. Vooral september 2004 en 2006, de vijfde verjaardag van de aanvallen op de WTC-torens en het Pentagon, markeren verschillende lokale samenzweringstheoretici als hun eigenste moment van inzicht, het moment dat hun ontwaken en bewustwording een doorgroeischeut van jewelste kregen.

De invloed in de Lage Landen van de antisemitische antropoloog en zondagsfilosoof Marcel Messings boek Worden wij wakker? Over de verborgen krachten achter het wereldtoneel (2006) mag eveneens niet onderschat worden. In augustus 2009 werd in Gent de Belfort Group opgericht door zijn leerling Peter Vereecke, die zich zo tot de peetvader van de georganiseerde complotdenkerij in Vlaanderen kon kronen.

Alex Jones, de Amerikaanse dealer in desinformatie, was eveneens geen onbekende in kringen van toenmalige die hard complotjunks. De vreselijke schietpartij in Sandy Hook (2012) was maar één van de vele rampen die deze razende zot uitbuitte en die internationaal het bekendst werd.

Niets is wat het lijkt

Een dik jaar voor Zaventem en Maalbeek was er de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo te Parijs (2015). Het werd al snel bestempeld als een false flag operation, met veel fake foto’s en weinig bloed, of toch minder dan men gewoon was van al te theatrale actie- en geweldfilms.

Er waren voor en na de aanslag op Charlie Hebdo ook al verschillende internationaal bekende verkopers van samenzweringsmeuk actief. Mensen zoals de eerder genoemde Alex Jones en Peter Vereecke, maar ook de Deens-Zweedse Ole Dammegård sloegen toen al aan het cashen met wilde verhalen over false flag operations, megacomplotten, geopolitieke 4D-schaakpartijen die enkel doorzien konden worden door de meest ervaren complotdenkers. Achteraf, wel te voorstaan. Want echte schakers dwingen hun tegenstanders tot overgave door achteraf een meesterlijk eindspel met grandioze tegenzetten in te beelden, toch?

In 2016 was het in Complotland al enige tijd geweten dat bij elke aanslag niets is wat het lijkt! Een terroristische bomaanslag of schietpartij is steevast een false flag operation waarbij men gebruik maakt van crisisacteurs. En voor die conclusie heeft men geen (extra) informatie van de reguliere media nodig.

Eigenlijk lijkt hier al het punt te zijn gepasseerd waarop verdere of gecorrigeerde informatie enige invloed kan uitoefenen op de mindset van de doorsnee complotdenker. De jacht op anomalieën is tegen dan sowieso al lang geopend. De berichtgeving van de traditionele media lijkt enkel nog op het lanceren van kleiduiven die geroutineerde samenzweringsdenkers gezwind uit het zwerk schieten met dezelfde tegenargumenten die bij vorige, gelijkaardige feiten hun deugdelijkheid onder de complotpeers al bewezen hebben.

Geen idee of alles beter kan. Zotter wel, en dat tonen de écht gevorderde complotconnaisseurs in zulke situaties vaak aan. Zij gooien er vaak bij wijze van uitsmijter nog enkele occulte codes tegenaan die zij wél en de gewone, domme mensenmassa niet ontcijferen, laat staan zien. De decodering van zulke imaginaire codes gebeurt natuurlijk steeds achteraf. Imaginaire toren slaat Illuminati, het publiek applaudiseert.

In 2016 was er misschien wel een begin van een heropleving van exuberante complottheorieën, bijvoorbeeld die in verband met de platte aarde. Maar uiteindelijk bereikte die samenzweringsverhalen een beperkt publiek, in tegenstelling tot het gehannes over de vorm van onze aardkloot zelf.

Pizzagate met zijn wrede en bizarre samenzweringspremissen zou pas in de herfst van datzelfde jaar losbarsten. QAnon zag het licht in 2017 én de ronduit gestoorde en losgeslagen QAnon-gerelateerde onderwerpen hadden heel wat tijd nodig om te migreren van obscure message boards naar toegankelijkere platformen als Facebook en pre-Musk-Twitter, het grote publiek dus.

Niemand kon toen bevroeden dat de écht grote complotexplosie naar aanleiding van de coronacrisis, met een snel groeiend aantal radicaler en extremer wordende militanten die desinformatie trachtten te politiseren, zich pas enkele jaren later zou voordoen.

Foto bovenaan: Zaventem, 22 maart 2016, 09:18:46 (bron: Nhintjens)