Eerder deze maand vond ik op een van mijn harde schijven een handvol schermafbeeldingen terug van reacties op de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016, waarbij 35 mensen omkwamen en honderden gewond geraakten.
Loubna Lafquiri was een van de te betreuren slachtoffers. Zij, en met met haar alle andere slachtoffers, werd geëerd door de stad met een plein en door haar man Mohamed El Bachiri met zijn boek Een jihad van liefde.
Sommige reacties hadden al enkele minuten na de eerste berichten over aanslagen hun weg naar het toen vrij braaf geachte Facebook. En net die snelheid toont aan dat bijna kant en klare verhaalelementen vliegensvlug van het schap kunnen gepikt worden om verwarring te creëren en om één, wel, meestal meerdere complottheorieën alvast in gang te trappen. Voor later.
Zaventem / Maalbeek, 2016
Laat me beginnen bij het begin en met het goede nieuws: crisisacteurs bestaan. In het jargon heten ze ongevallensimulanten en zij worden opgetrommeld bij kleine en grootschalige rampoefeningen. Zo kunnen de hulpdiensten zich beter voorbereiden op echte calamiteiten. Hun rol vereist vaak dat ze zo realistisch mogelijk geschminkt worden.
Het Belgische Rode Kruis is steeds op zoek naar ongevallensimulanten en bieden cursussen en later bijscholingen aan. Crisisacteurs worden gevraagd om “de eerstehulplessen zo boeiend en realistisch mogelijk te houden” en om bij rampoefeningen “op een correcte manier een ongeval of een ziektetoestand na te bootsen”. Aanmelden kan bij RodeKruis.be.
Tot zover het positieve nieuws.
Complotdenkers zouden geen complotdenkers zijn, mochten ze mooie, nobele of nuttige zaken niet kunnen bezoedelen of verdacht maken.
In voorbeelden 1, 2 en 3 verwijzen de schrijvers naar het idee van crisisacteurs. En in Complotland zijn dat mensen die betaald worden en opdraven als slachtoffers in een wreed, levensecht stuk straattheater.
Het idee van de crisisacteur maakt welke vorm van (morele) reflectie overbodig en stelt de complotdenker in staat om gewetenloos en wreedaardig te spotten met de slachtoffers, zoals in voorbeeld 4.
Aangezien complottheorieën groeien onder (en door) het motto “steeds straffer, steeds wreder”, hebben latere versies van dit verhaalelement het over crisisacteurs die onder bedreiging van henzelf of van hun familie gedwongen worden om deel te nemen. Het spreekt vanzelf dat die bedreiging uitgaat van uw samenzwerende superorganisatie naar keuze.
Op het hoogtepunt van de samenzweringsverhalen rond de schietpartij in de Sandy Hook Elementary School (2012) werden soortgelijke ideeën verspreid via de standaardeenheid van communicatie in Complotland: de gemakkelijk te behappen meme. Ook Alex Jones deed zijn duit in het zakje, later gesteund door toenmalig president-elect Trump in de herfst van 2016.
Het thema van de crisisacteurs kent uiteraard andere varianten. Na de schijnbaar catastrofale maar gefakete feiten verdwijnen de simulanten, om dan vaak, maar niet altijd, door wakkere complotspeurders te worden ’teruggevonden’. De eerder vermelde handelaar in complotten Ole Dammegård maakt er gretig gebruik van.
Denk ook aan de ramp met spaceshuttle Challenger (1986). In 2015 deed de samenzweringstheorie de ronde dat de catastrofe opgezet spel was en dat de meeste zogenaamde slachtoffers nooit in de shuttle hadden gezeten en nog leefden. Hun ‘acteursprestatie’ was een groepskiekje. In het geval van de spaceshuttle speelde ook het geloof dat ruimtereizen onmogelijk zijn, mee.
Het hulpmiddel heir was de overvloed aan fotomateriaal via de sociale media en het feit dat zowat iedereen uit een pool van verschillende duizenden mensen er wel twee kunnen vinden die min of meer op elkaar lijken.
In ons voorbeeld 2 wordt dan weer verwezen naar vermeende anomalieën. De poses van beide vrouwen die zowaar net twee bomexplosies hebben overleefd, lijken niet in overeenstemming te zijn met wat de complotdenkers normaal achten. Wat voor hen ook normaal moge zijn in zulke extreme omstandigheden. Anders gezegd, het beeld van mensen in een crisissituatie dat in pakweg 1/250ste van een seconde is vastgelegd, voldoet niet aan de ideeën en normen van enkele toetsenbordridders die niet bepaald opvallen door enige expertise of kennis van zaken. De enige mogelijke conclusie voor een complotdenker is dat het crisisacteurs zijn.
Het grotere plaatje
Tot nu toe lijkt dat de Nieuwe Wereldorde enkel acteurs en de pers of filmploegen zou inzetten om haar snode plannen uit te voeren. Maar een toneelstuk heeft een theater nodig en uiteraard een verschillende samenwerkende ploegen die gespecialiseerd in bijvoorbeeld de dramatische of technische aspecten van zo’n NWO-productie. Blijkt volgens die hard complotbedenkers dat de hulpdiensten zo een van die betrokken ploegen zijn.
Het artikel waarnaar de man in voorbeeld 5 verwijst en dat nog steeds online te vinden is, en gaat over een grote oefening in het Antwerpse Sportpaleis. De journalist begint op een wat (onnodig) lacherige manier, maar eindigt ernstig wanneer het enkele tekortkomingen bespreekt die aan het licht kwamen bij de oefening.
Gelukkig hebben we dit nog nooit in het echt moeten meemaken maar het is alvast heel leerrijk. We merken duidelijk dat er enkele zaken beter kunnen. Zo wist niemand eigenlijk wanneer of langs waar er geëvacueerd moest worden. Dan wilden we een lichtgewonde naar de hulppost brengen maar die bleek leeg, waarschijnlijk waren zij de zaal ingelopen maar de post moet natuurlijk ook bemand blijven. Dat zijn zaken waar we ook kunnen uit leren
En volgens de samenzweringsdenker hierboven kan dat de volgende dag al in praktijk worden gebracht.
Tegenargumenten worden op verschillende manieren weggeblazen. De man van voorbeeld 4 gebruikt eerst een mathematisch-statistisch schijnargument (en een hoop valse premissen): de kans dat zo’n ingeoefende ramp zich niet lang daarna in realiteit afspeelt, is zo goed als nul. Zijn bewering dat de situaties in Zaventem en Maalbeek zich exact volgens dezelfde scenario’s afspeelde, “bewijst” hij met twee foto’s van rokerige zalen, namelijk het Antwerpse Sportpaleis en de vertrekhal van Brussels Airport. Checkmate, toch?
Een ander soort argument noem ik maar even argumentum ad regyrationem, een argument waarbij oude stukjes desinformatie uit de wereld van de complotdenkerij gerecycleerd worden (voorbeeld 7). Het neo-Latijnse equivalent voor mijn uitgangspunt, namelijk “bijna kant en klare verhaalelementen die vliegensvlug van het schap kunnen gepikt worden”, vond ik niet meteen terug.
Shitposters van toen. En nu?
Ik heb voor de aardigheid ook de shitposters van toen terug opgezocht.
De auteur van voorbeeld 1 lijkt zich in tussentijd te hebben omgeschoold tot een ‘digitale maker’ die onder meer magische en ‘cruelty free’ haarborstels promoot. Complotdenken hoort er niet meer bij.
De ene heer in voorbeeld 2 verspreidt nog steeds beelden waarin het Guy Fawkesmasker, bekend gemaakt door de jongens en meisjes van Anonymous, de hoofdrol speelt. Heel ver moet ik niet scrollen op zijn Facebook-wall om een variant te vinden van de hierboven besproken Sandy Hook-meme, namelijk de rechtse meme hierboven.
Een andere heer in datzelfde voorbeeld beweert nog steeds dat “everything in the world is Staged!” en blijkt ondertussen een fan te zijn geworden van het imaginaire online wonderland Tartaria met zijn vrije energie en ongelukkige modderstroompjes. Verder denkt hij dat dat het begrip ‘English spelling’ verwijst naar ‘spells’, toverspreuken, betoveringen. Nee, een taalwonder is-ie ook niet geworden.
De dame in voorbeeld 3 heeft in tussentijd haar bewustwording en ontwaken in handen gegeven van Jorn Luka (van de Trueman Show), die ondertussen zowat elke desinformerende Nederlander en Vlaming drie keer heeft opgevoerd in zijn podcastreeks. Ze vertrouwt haar zieltje ook toe aan Jordan Peterson, mannetjesputter in het diepst van zijn gedachten, altright speelgoedpsycholoog in de echte realiteit, en uiteraard aan haar God, die een “awesome God” is. Alsof er andere zijn.
De man in voorbeeld 7 heeft zijn roots in de 9/11 Truther-beweging en is nog steeds een zeer actieve en geradicaliseerde complotdenker en een verspreider van haat, ondanks al die jaren die hij naar eigen zeggen aan de “University of Love” heeft doorgebracht. Hij was de bezieler van de website wacbelgium (wac verwijst naar ‘we are change’). Tal van onderwerpen die ik op de eerste incarnatie van wacbelgium.be vind (versie 2009), schurken aan tegen de platte meuk van de Belfort Group van de iets charismatischere bezieler van complotten Peter Vereecke.
Op latere versies van de wac-website tref ik de gebruikelijke mix aan van rechts-anarchistisch en rechts-libertair activisme, false flag operations, en natuurlijk de nodige haat tegenover joden en Joden, en een vroege versie van een omvolkingstheorietje. Ondertussen laat zijn huidige Facebook-pagina zich nog steeds lezen als een handleiding voor radicaal-rechtse complotdenkerij.
Een vleug geschiedenis
Twijfelachtige eer, die reserveren we voor James Tracey, oud-professor Communicatie Studies en notoire aanjager van complottheorieën. In 2012 gebruikte hij naar alle waarschijnlijkheid als eerste ‘crisisacteur’ in de context van complotverhalen.
Het idee zelf is ouder: de term ‘Pallywood’ (Palestina + filmmekka Hollywood) werd al in 2005 gelanceerd door Richard Landes, Amerikaanse professor Geschiedenis. Ondertussen is het woord volwassen geworden en wordt het te onpas gebruikt bij elk Palestijns leed dat op beeld is vastgelegd. Ik kom er later op terug.
Tracey’s ideeën over onder meer de schietpartij in de Sandy Hook Elementary School (2012) en de bomaanslag tijdens de marathon van Boston (2013) stonden aan de wieg van heuse truther-bewegingen. Eind 2015 kieperde zijn universiteit de man buiten naar aanleiding van zijn steeds buitensporiger wordende samenzweringstheorieën. Zijn ontslag werd in 2021 definitief bevestigd.
Een vleug actualiteit
Ik durf de invloed van het verhaalelement crisisacteur niet onderschatten. Het werd recentelijk gebruikt in Kremlin-gestuurde propaganda om de wreedheid van hun wandaden te verdoezelen. Elizabeth Williamson van de New York Times vermelde in haar artikel ‘Crisis Actors’? Where Have I Heard That Before? (25 april 2022) hoe het Kremlin het parlando van Amerikaanse verspreiders van complottheorieën à la Jones en Tracey overnamen.
Foto’s van bebloede, zwangere vrouwen van de net gebombardeerde materniteit van Marioepol werd door de Russische minister van Buitenlandse Zaken afgedaan als “crisis actors“, wat Stuart Thompson van diezelfde krant ook beschreef in zijn artikel 4 Falsehoods Russians Are Told About the War.
Het mag niet verbazen dat altright oud-coronarebellen die na de medische crisis hun geradicaliseerde focus verlegden naar de Russische invasie van Oekraïne, even kritisch omgingen met militair-politieke desinformatie vanuit het Kremlin als met pseudomedisch geneuzel van RFK Jr., Jay Bhattacharya en handenvol rechts-libertaire denktanks of donatieronselaars een jaar of wat eerder.
Ook tijdens de Israëlische aanvallen op Gaza werd het idee van crisisacteurs gebruikt om twijfel te zaaien. De dood van Omer en Omar, de ene Israëli de andere Palestijn, beiden vier jaar oud, was voor heel wat mensen op de sociale media een aanleiding om te schrijven dat betaalde crisisacteurtjes betrokken waren.
In het najaar van 2023 ging de term Pallywood. En daarmee werden de vermeende Palestijnse inspanningen bedoeld om zoveel mogelijk crisisacteurs in de media te lanceren:
Influencers mocking victims and people claiming that Palestine is using crisis actors have become prevalent. Often citing the term “Pallywood,” social media users found receptive audiences for content denying and often mocking incidents involving actual civilian harm.
— Bron: logicallyfacts.com
Wees de eerste om te reageren