Een pentagram in maagdenbloed op de grond gaat haar niet sommeren. Je hoeft geen zoeklicht met logo aan te knipperen en naar het zwerk te richten. Een stukje nep geschiedenis of een fout citaat op je Twitter/X-tijdlijn posten volstaat meestal om Jo Hedwig Teeuwisse te laten opdagen en wel in de gedaante van de Fake History Hunter.
Mijn eerste kennismaking met de Fake History Hunter moet via Twitter verlopen zijn. In dit geval durf ik er angstvallig geen precieze datum op te kleven. Als ik me goed herinner, was de aanleiding een stroom aan berichten over die ene kogel die een andere doorboorde in Gallipoli. Niet dus.
Ze viel op met gevatte en onvermoeibare replieken op historische nepverhalen. Het was hoog tijd dat het skeptische e-landschap (opnieuw) verrijkt werd met een experte actief op het gebied van geschiedenis. Haar Twitter-account is ondertussen goed voor 260K volgers. Hebt u een gevalletje van Elonitis, dan kan u haar ook volgen op Facebook en Mastodon.
Mijn eerste kennismaking met Jo Hedwig Teeuwisse durf ik wel te dateren: winter 2021, toen dat andere online idool van mij, Aliëtte Jonkers, haar interviewde voor Skepter. En dat is dan weer het magazine van de Nederlandse Stichting Skepsis. De beste manier om de paywall te omzeilen is om lid te worden van deze vereniging (en snel een beetje). Een muur hoeft geen obstakel te zijn, geld overmaken aan een stichting als Skepsis is een goede investering.
Nu, oké, u kan haar ook bezighoren op Radio 1.
Jo Hedwig Teeuwisse komt eerder uit de filmwereld dan uit de faculteit Geschiedenis. Zij is de vrouw achter het Historisch Adviesbureau ’30-’45, “Een unieke informatie dienst betreffende het dagelijks leven tijdens de eerste helft van de 20e eeuw, specifiek de jaren 1930-1945”. HAB30-40 is gespecialiseerd in decor- en setdressing, rekwisieten voor film- en theaterproducties (o.m. Paul Verhoevens Zwartboek, hoewel ze niet al te blij is met het advies dat hij terzijde schoof) en documentaires (o.m. voor Discovery Channel).
Haar tweede taal is dus Beeldtaal: in het Radio-1-interview gaf ze aan dat ze ondertussen zoveel authentiek historisch foto- en filmmateriaal heeft zien passeren, dat ze een zesde zintuig ontwikkeld heeft voor nepbeelden.
Online blijft de Fake History Hunter onversaagd foute foto’s en verhalen corrigeren, ook vertelsels die we graag willen geloven en die mooi zijn, vaak te mooi om waar te zijn. Naast de gebruikelijke oepsies, (soms hardnekkige) foutjes die per ongeluk verspreid worden, zijn er ook heel wat gevallen van doelbewust misbruik van historische beelden en verhalen, vaak voor politieke of plat commerciële doeleinden.
Some of these people have ulterior motives; they don’t just share these things to entertain and get a bit of clout, but to dehumanise their opponents, talk their followers into ignoring medical advice, to fleece others out of their money and to pit one group against another or further some sort of agenda.
Denk aan Russische en Oekraïense propaganda in de vorm van fake history. Of de als historische verhalen vermomde sneren naar het onderontwikkelde Westen, genre Europese middeleeuwers wasten zich niet (62, Medieval European were filthy and had to be taught about basic hygiene and soap by the Moors, niet dus).
Andere voorbeelden: 17, This dog was sent to prison for murdering a cat; 10, Santa wears red because of Coca Cola; en de oude canard 79, The pyramids were built by slaves. Uiteraard ook Medieval people thought the world was flat (nummertje 57.
Uitgeverij W.H. Allen, een imprint van Penguin Random House, besliste om 101 van haar debunks te bundelen. Het engeltje op mijn ene schouder is blij dat haar werk op papier is afgedrukt. Dat werd tijd! Het duiveltje op die andere schouders doet me adviseren om zeker voor de elektronische versie te gaan: de artikelen zijn kort, en dus vlot leesbaar op een e-reader. Ik besef dat papier tegenwoordig perkament zo goed als definitief vervangen heeft, maar de uitvoering van de Engelstalige hardcover is afschuwelijk. Papier en kaft zijn hebben minder kwaliteit dan een bundel prints waar een nietje door geslagen is. Gelukkig is er ook een Nederlandstalige editie, en dat is dan weer een een degelijke paperback (met zachte kaft dus).
De selectie van de 101 stukjes foute geschiedenis is aan de brave kant kant. Het is helaas begrijpelijk dat men geen risico’s gaat nemen en de écht controversiële onderwerpen mijdt.
Aan de andere kant, het is een uit-ste-kende kennismaking met het harde en vele werk van de Fake History Hunter. 101 artikelen, dat zijn even veel jachttrofeeën en wel van de soort waar een mens trots mag op zijn. Fake History is een plezier om te lezen. Het is geschreven met de nodige humor én het geeft een inkijkje in de manier waarop auteur Teeuwisse te werk gaat.
Nochtans laat ze het boek beginnen met een welgemeende waarschuwing:
Onze ideeën over en kennis van het verleden veranderen regelmatig. Indien u twijfels hebt, ga dan zelf op onderzoek uit, controleer meerdere bronnen en vertrouw iemand nooit blindelings – en nee, mij ook niet.
Oh, of Vikingen helmen met hoorns droegen? U leest het in artikel nummer 7.
Jo Hedwig Teeuwisse: Fake History. 101 things that never happened. Londen, W.H. Allen, 2023.
Jo Hedwig Teeuwisse: Fake History. 101 dingen die nooit gebeurd zijn. Amsterdam: Horizon, 2023.
