“Complottheorieën zijn een inherent kenmerk van allerhande extremistische bewegingen, van religieuze fundamentalisten en sektes, tot extreemrechtse en extreemlinkse ideologieën.” In Web of Lies zoomt de Ierse onderzoeksanaliste Aoife Gallagher in op de verwevenheid tussen samenzweringsdenken en het extreemrechtse gedachtegoed wereldwijd en in Ierland.
Gallagher belicht in zes hoofdstukken evenveel aspecten van die verstrengeling en neemt de gevestigde literatuur als vertrekpunt. Misschien houdt de belezen skepticus hier een sterk déjà-lu-gevoel aan over. Het is hoe dan ook een zeer duidelijk én vlot geschreven overzicht van recente bevindingen op dat gebied.
Dat gevoel verdween snel bij de overige vijf ruime hoofdstukken, waarin Gallagher duidelijk een versnelling hoger schakelt. Zij deinst er niet voor terug om te graven in de recente geschiedenis. Het spreekt vanzelf dat ook zij de onoverkomelijke Protocollen van de wijzen van Sion bovenspit. Dat werk is te belangrijk om onbesproken te blijven. Maar daar blijft het niet bij. Gallagher focust op het gebruik van sterk polariserende desinformatie door de jaren heen, van de Red Scare, de angst voor het communisme (en tegenwoordig vaak voor alles wat zich niet aan de uiterst rechtse kant van het politieke spectrum bevindt) tot de neofascistische takken van de QAnon-boom.
Razend interessant wordt het boek bij de bespreking in het hoofdstuk ‘The Internet’ van de enorme invloed van message boards als 4chan op recente gebeurtenissen. 4chan, tussen haakjes, is het online platform waarop Q en QAnon gelanceerd werden. Gallagher laat de doorstroming van desinformatie van zulke niche-forums naar de meer gestroomlijnde en dus toegankelijkere sociale mediaplatformen als Reddit en Facebook niet onbesproken.
Ook ‘Gamergate’ (2014) komt in dit stuk uitgebreid aan bod. Deze -gate verwijst naar de agressieve reacties op de kritiek dat heel wat computer games vrouwonvriendelijk zijn, mondden uit in bedreigingen met verkrachting en dood van de veelal vrouwelijke critici. Het vormt een belangrijke schakel naar de rabiate misogynie die men terugvindt bij extreemrechtse en neofascistische organisaties als de Proud Boys en naar de LARP-tradities (live action role-playing) die hoogstwaarschijnlijk QAnon mee aangezwengeld hebben.
Meer dan één hoofdstuk mondt uit in een bespreking van de verzameling complottheorieën die momenteel nog steeds zéér actueel is: QAnon, de beweging die zowat elke denkbare complottheorie probeerde te incorporeren én die voormalig president Donald Trump als een bijna messiaanse redder zag. De eerder toevallige katalysator, de COVID-19-pandemie, speelt een grote rol doorheen het boek.
Triest hoogtepunt van wat de vereniging van extreemrechts en desinformatie kan veroorzaken, is de bestorming van het Capitool op 6 januari. En gezien Trumps recente campagne, die hij inzette met een ode aan de bestormers van het Capitool, zal dit onderwerp nog wel even actueel blijven.
Of haar vele verwijzingen naar de Ierse geschiedenis en actualiteit interessant zijn voor een lezer in de Lage Landen? Hoewel de historische details minder gekend zijn, vormen ze een welkome afwisseling voor de ondertussen grijsgedraaide Amerikaanse voorbeelden. Niet dat het per se nodig was, maar Gallagher geeft duidelijk aan dat het dolgedraaide complotdenken geen exclusief Angelsaksisch fenomeen is, maar dat het elk land in zijn greep kan houden en houdt.
Wat mij betreft, is dit een boek op het niveau van Mia Blooms en Sophia Moskalenko’s Pastels and pedophiles. Inside the mind of QAnon (2021) en Kelly Weills Off The Edge. Flat Earthers, Conspiracy Culture, and Why People Will Believe Anything (2022). Deze drie werken samen lijken mij een meer dan een degelijke introductie op complotdenkerij in het begin van de 21ste eeuw.
Aoife Gallagher: Web of lies. The lure and danger of conspiracy theories. Dublin: Gill Books, 2022.
Voormalig onderzoeksjournaliste Aoife Gallagher werkt momenteel als analiste aan het ISD, het Institute of Strategic Dialogue, een denktank die de gemende deler onderzoekt tussen extreemrechts, desinformatie en complotdenkerij. ISD monitort naast extreemrechtse bewegingen ook (georganiseerde) vrouwenhaat, klimaatontkenning, desinformatie rond COVID-19 en echte of vermeende tussenkomsten tijdens verkiezingen wereldwijd.
