Transcript

Welkom bij luminati.be. Mijn naam is Frank. Ik schrijf en vertel verhalen over complottheorieën, schijnwetenschap en desinformatie.

Het eerste en tweede deel gingen over religieus geïnspireerde alternatieve geneeskunde in Iran. In de laatste aflevering van deze reeks kijken we naar meer seculiere en esoterische vormen van kwakzalverij. In bepaalde segmenten van de hogere, stedelijke middenklasse in Iran wordt nogal eens neergekeken op de boerenkinkels van moellahs, terwijl de al dan niet nep-oosterse vormen van alternatieve geneeskunde en spiritualiteit innig omarmd worden.

Deze driedelige reeks heb ik samen met Neda Nasrabadi geschreven.

Witte nachten

Of kwakzalverij en alternatieve medische behandelingen een monopolie van de Iraanse geestelijken zijn? Natuurlijk niet. Bepaalde segmenten van de hogere en dus meer seculiere middenklasse mogen hun al dan niet esthetisch geopereerde neus ophalen voor alternatieve geneeskunde op z’n moellahs, geïmporteerde kwakzalverij en esoterie uit het oosten, pseudo-oosten en westen zijn in die kringen dan weer razend populair.

Online verkopers lijken daarentegen op verschillende paarden te wedden en benaderen het op een zeer eclectische wijze. In hun verkooppraatjes bieden zij een mengeling aan van oosterse en westerse ideeën, lokale en internationale tradities. Indische chakra’s, de I Tjing én de traditionele islamitische geneeskunde gaan probleemloos hand in hand.

Bij onze zoektocht naar de ingrediënten van het bekende medicijn van Kazem stootten we op meerder websites zoals beytoote, wat witte nacht betekent).

De rubriek ‘gezondheid en hygiëne’ van dit allround e-magazine is een goede introductie in de wereld van de hedendaagse alternatieve scène. Naast advertenties voor orthodontisten en esthetisch-plastisch chirurgen (de oranje kaders), vinden we ook links naar verkopers van supplementen (blauwe kader en volgende afbeelding) en uitleg over tal van zogenaamde natuurproducten (groene kader). Niet dat het een al te grote verrassing mag zijn, maar de website toont aan dat ook in Iran alterneuterij en andere pseudowetenschappen verweven zijn. De pagina bevat links naar astrologische websites en naar varianten van orakelboeken als de I Tjing. Plastisch chirurgen, verkopers van kwakzalverij, supplementen en esoterie: u dacht toch niet dat dit alleen in België een succesformule zou zijn?

De mensen achter Beytoote kennen hun klassiekers en verwijzen ook naar de zogenaamde Hafez-waarzeggerij. Hafez of Ḥafeẓ-e Shirazi is de pennennaam van Irans bekendste dichter. Hij werd geboren in de stad Shiraz rond 1320 als Khwaje Shams-od-Din Moḥammad. Hafez is een Arabisch woord voor iemand die zeer veel teksten uit het hoofd kent. Hij wordt nog steeds beschouwd als dé nationale dichter van Iran. Talloze Iraniërs citeren moeiteloos uit zijn werk en zijn verzamelde gedichten zijn in zowat elk huishouden terug te vinden. Tijdens de langste winternacht, de shab-e yalda, staat naast de traditionele watermeloen, granaatappel en notenmixen steevast een portie Hafez op het (avond)programma.

Bij Hafez-waarzeggerij wordt een willekeurig vers gekozen uit zijn oeuvre gekozen en ‘geïnterpreteerd’. Dit zou dan een voorspelling moeten opleveren gericht aan degene die het vers blind gekozen heeft. Vaak wordt het eerder beschouwd als een woorden- en betekenisspel tussen de deelnemers dan als een ernstig te nemen  . In verschillende steden klampen straatkinderen toeristen aan om tegen een handvol centen zo’n willekeurig vers op een kaartje te laten kiezen door een parkiet. Bij ‘estekhaareh met de Koran’ duidt het toeval een vers uit de Koran aan, waarop het interpreteren kan beginnen. Geen veelkleurige parkieten hier, wel vaak moellahs in zwart-wit. Wat de resultaten betreft een verwaarloosbaar detail.

Niet alleen producten worden online aangeboden, ook talloze cursussen. De boycot hakt erop in maar grote investeringen heeft men niet nodig om verzonnen kennis te verkopen. Naast opleidingen traditionele, Iraanse geneeskunde worden er ook lessen aangeboden in verband met traditionele Chinese geneeskunde, de Indische, ayurvedische traditie, de temperamentenleer, enzovoort.

Verkopers verwijzen graag naar de gebruikelijke mix van traditionele geneeskundeteksten, Hadith over medische onderwerpen, en het gebruik en archivering van medicinale planten, hun werkingsmechanismen in de moderne en traditionele geneeskunde. Maar eerder dan élke vorm van kwakzalverij te beschrijven, laat staan van alle wellness- en lifestyle fenomenen waaronder vijftig tinten yoga, meditatie en ‘chakrakunde’ die gangbaar zijn in hedendaags Iran, pikken we er twee uit die een idee geven van de overeenkomsten en verschillen met de westerse altmed-tradities.

Water schudden

We beginnen bij de officiële website van de Iraanse Homeopathische Associatie (IHA). Homeopathie is ook in het land van de ayatollahs razend populair. Deze kwakkelgeneeskunde werd zo’n 30 jaar geleden in Iran geïntroduceerd door ene dr. Mir-za-zadeh, een Iraans-Duitse arts. In 1995 erkende de Hoge Evaluatieraad van het Ministerie van Volksgezondheid en Medisch Onderwijs homeopathie als een behandelingsmethode. Drie jaar later werden vanuit het ministerie van Volksgezondheid onderwijsinstructies uitgevaardigd. De IHA werd in 2002 opgericht. “Het is een niet-gouvernementele non-profitorganisatie die haar activiteiten heeft gewijd aan de ontwikkeling en bevordering van homeopathie”, lees ik op hun website. De vereniging werkt op gespecialiseerde gebieden van wetenschappelijk en educatief onderzoek. Het mag geen verrassing zijn dat de bestuursleden stuk voor stuk een dokterstitel voor hun naam hebben staan.

De claims die gemaakt worden op de website, kan u waarschijnlijk zelf raden, de overdrijvingen en de kromme logica, het beroep op vaag wetenschappelijk onderzoek ook. Verwijder de referenties naar lokale toestanden en een (toegegeven, betere) vertaling kan u zo op een doorsnee Europese pro-homeopathiewebsite plaatsen. Enkele citaten:

Homeopathie wordt momenteel gebruikt in de behandelingsnetwerken van veel ontwikkelde landen van de wereld als een van de belangrijkste methoden voor de behandeling van acute en chronische ziekten.

En:

Een van de belangrijkste symptomen van paracetamolvergiftiging is koorts, en in de geneeskunde wordt paracetamol gebruikt om een patiënt met koorts te behandelen. Dit is ook een homeopathisch middel. Omdat paracetamol is geclassificeerd als een koortswerend medicijn, is het gebruik ervan bij koorts een vorm van homeopathie.

Mijn Iraans maatje heeft me verzekerd dat de originele Perzische tekst niet minder absurd is dan deze vertaling.

Nog eentje:

Overmatige verdunning van homeopathische middelen is controversieel en heeft sommige critici ertoe gebracht te beweren dat homeopathische middelen niet effectief zijn. Geloofwaardig onderzoek naar lichaamscellen toont aan dat ultra-verdunde homeopathische geneesmiddelen cellulaire reacties kunnen veranderen.

De link naar het volledige artikel vindt u zoals steeds op luminati.be.

Interessanter dan deze clichématige meuk is een aankondiging voor het eerste Iraanse Congres voor Positieve Psychologie, ofte een workshop homeopathische psychotherapie. In de lijst met onderwerpen vinden we ‘kwantummechanica’ en ‘kwantumgeneeskunde’ terug. Verder ook verwijzingen naar ‘vitale kracht’, het sine qua non van de alternatieve geneeskunde. Het valt opnieuw niet uit te maken of ‘de opkomst van trillingspatronen op persoonlijkheidslagen’ nu een slechte vertaling is of niet; de originele zin in het Perzisch is óók nonsensicaal.

Eigenaardig genoeg figureert hier de vier-sappenleer van Galenus, die we in een eerder deel van deze reeks zijn tegengekomen. Tijdens het congres werd blijkbaar die humorenleer gecombineerd met de zogenaamde miasmatheorie. Deze pseudowetenschap stelt dat slechte lucht, bijvoorbeeld de stank van rottende materie, de verhoudingen tussen de vier menselijke sappen, de humores, kan beïnvloeden, uit balans kan brengen en dus ziek maken. De naam malaria (letterlijk slechte lucht) herinnert nog aan deze ondertussen achterhaalde wetenschappelijke theorie.

Onderaan op de affiche herkennen we het logo van een organisatie van studenten in de wetenschappen (rode kader, derde van links) en het logo van een universitaire faculteit psychologie. Deelname aan de workshop levert een certificaat op, dat wordt uitgereikt door “de Wetenschappelijk Secretaris van het Congres met het logo en embleem van de Faculteit Educatieve Wetenschappen en Psychologie van de Shahid Beheshti Universiteit, de Organisatie voor Psychologie van de Islamitische Republiek Iran en de Iraanse Vereniging van Klinische Psychologie van kinderen en adolescenten”. De Shahid Beheshti Universiteit geldt in Iran als een van de academische topinstellingen.

De conclusie van het wetenschappelijk aandoend artikel Homeopathy satisfaction in Iran (van 2014) concludeert dat homeopathie effectief én goedkoop is:

Na het jarenlange gebruik van homeopathie was het welbevinden van de patiënten nog steeds zeer hoog. Het verschuiven van het gebied van tevredenheid van algemene gezondheid naar verlichting van symptomen kan verband houden met de experimenten van artsen inzake de selectie van geneesmiddelen. Wetenschappelijke centra zouden meer onderzoek moeten doen naar de effectiviteit van homeopathische behandelingen. Integratie van homeopathie met medicijnen kan meer succes opleveren tegen lagere kosten. Het lijkt rationeel om homeopathie als een effectieve praktijk te ondersteunen.

Uiteraard is er ook tegenwind. Bij wijze van voorbeeld een no-nonsense artikel van ene dr. Touraj (dj) Nayernouri, verbonden aan de Academie voor Medische Wetenschappen van de Islamitische Republiek Iran: Homeopathy, Ritual and Magic (2017). Met het ritueel bedoelt hij de urenlange consulatie, de magie is het homeopathie middel dat als placebo fungeert. Zijn conclusie:

De hoop is dat wetenschap en logica zullen zegevieren en dat we in staat zullen zijn om bijgelovige alternatieven terzijde te schuiven en dat een rationeel systeem van informatieverwerking onze evolutionair verworven suggestibiliteit en de irrationele gevolgen ervan kan vervangen.

Helende stenen

Ook in Iran worden helende stenen, kristallen en mineralen verhandeld. Er zijn weinig verrassingen voor mensen die vertrouwd zijn met deze tak van het alternatief-medische charlatanisme. Wel enkele andere accenten. De ultieme betrachting van ongeveer elke verkoper van alternatieve geneeskunde en pseudowetenschap wereldwijd is verwijzen naar (vaag) wetenschappelijk onderzoek. Hoe dit te rijmen valt met een afkeer aan wetenschap, is voor mij dan weer een mysterie.

Uiteraard blijft het niet daarbij: er wordt eveneens beroep gedaan op geschiedenis, religie en traditie om klanten te overtuigen van de helende kracht van stenen, mineralen en kristallen. Op verschillende websites passeren de usual suspects de revue. Een citaat van de website sangshenas.com (letterlijk ‘de stenenexpert’):

Steentherapie is geen nieuwe wetenschap en wordt al sinds de oudheid in het menselijk leven gebruikt. In het oude Iran, India, China en Rome waren artsen zich ook bewust van de genezende eigenschappen van stenen. In Iran kunnen we Ebn-e Sina noemen [Avicenna] die de eigenschappen van edelstenen gebruikte voor genezing. Het meest waardevolle en belangrijkste boek over de Iraanse edelsteenkunde is dat van Aboe Reyhan-e Biroeni.

En dat klopt, maar Biroeni, die ik kort aangehaald heb in deel 2, heeft voor zover ik weet niets geschreven over vermeende helende eigenschappen van stenen.

Dat bepaalde stenen en mineralen al zo lang worden gebruikt in de geneeskunde, is voor de Iraanse zelfverklaarde experts een bewijs dat bepaalde “stenen magnetische en helende eigenschappen hebben”.

De auteurs op de website sang-shenas.com gebruiken verder ook een (verkoops)truc die we vaak op Vlaamse spirituele beurzen horen: wíj kennen onze business, wíj zijn de echte connaisseurs, die anderen daar zijn oplichters die onze eerlijke handel ondermijnen. Een citaat.

Helaas zien we tegenwoordig in ons dierbare land verschillende interpretaties over de verbazingwekkende en helende eigenschappen van stenen en edelstenen. Sommige mensen beweren de genezende eigenschappen van stenen te kennen louter door een bedrijf te starten.

Niet getreurd: als de stenen worden gebruikt in overeenstemming met hun specifieke fysische en chemische eigenschappen en weg van bijgeloof of fraude, dan kunnen ze worden gebruikt in de medische en gezondheidswetenschappen, aldus de website.

Maar dat heeft een keerzijde: net omdat stenen helende en genezende eigenschappen hebben, kunnen ze door hun complexe chemische formules giftige en zelfs dodelijke stoffen en elementen bevatten. “In feite is edelsteentherapie een academische wetenschap en alleen specialisten op dit gebied mogen deze wetenschap gebruiken”, besluiten ze hun hoofdstuk over fraudeurs en confabuleurs. Om dan verder te gaan met de relatie tussen stenen en chakra’s (rode kader).

Het dient gezegd, de mensen van de website sang-shenas.com geven aan dat steentherapie uiteindelijk een complementaire therapie is: “een van de belangrijkste principes is dat de therapeut niet het recht heeft om de reguliere therapie van de patiënt en de voorgeschreven reguliere medicijnen aan te passen.” Ondanks alle nonsens getuigt dit toch van meer ethisch inzicht dan men doorgaans op soortgelijke websites aantreft.

Iran is de derde grootste leverancier van (half)edelstenen en decoratieve stenen, na India en Brazilië. Wereldberoemd is firoezeh. Wij kennen het onder de naam van het land waar ze verkocht werden aan Europese handelaars: turkoois. Mochten we alle (Iraanse) bronnen die helende eigenschappen toekennen aan die stenen, geloven dan zou Iran een van de gezondste en gelukkigste landen ter wereld zijn. Het zou de Iraniërs veel leed en ons veel opzoek- en schrijfwerk bespaard hebben.

Als we kijken naar Irans beroemdste mineraal, dan merken we dat de lijst van helende eigenschappen schier oneindig is, zoals het ook in deze regio van de kwakzalverij betaamt. De absurde, disparate opsomming van alle vermeende positieve eigenschappen heeft de edit niet gehaald. Ik heb ze enigszins samengevat en opgedeeld in enkele categorieën.

De steen zou helpen bij lichamelijke klachten, al dan niet in combinatie met de juiste chakra. Vooral oog- en keelaandoeningen zouden er wel bij varen. De steen helpt tegen vergiftigingen allerhande, ook bij insecten- en slangenbeten. Het is antiviraal én antibacterieel. Bij mentale problemen biedt turkoois eveneens soelaas: depressie, nervositeit, angst en waanzin.

Een stapje verder, richting het spirituele: turkoois zorgt voor vreugde en vitaliteit, absorbeert positieve krachten en verwijdert negatieve, schadelijke en storende krachten en trillingen van mensen.

Het grotere plaatje komt ook in het vizier: de steen beschermt tegen rampen, ongelukken en auto-accidenten. Wat eerlijk gezegd meer dan nodig is in Iran. Verder creëert het een gevoel van liefde, genegenheid, wetenschap en kunst bij mensen. Het beschermt de mens tegen elektrische schokken, slechte meningen, moord en gedood worden. Het beschermt ook tegen verdrinking. Volgens mij vooral door net geen overdosis stenen in je broekzak te steken bij het zwemmen.

Maar ook hier ontbreekt het religieuze niet en verwijzen de auteurs naar verschillende Hadith en vertellingen over de Profeet, de engel Gabriël, Imam Sadegh, Imam Hadi, respectievelijk imam 6 en 10 van de 12 sjiitische  imams. In die vertellingen en Hadith wordt verwezen naar voorkomen van armoede, naar “een effectief kind creëren” (wat ook in het Perzische origineel eigenaardig klonk), naar verhoorde gebeden en bevrediging van God weet welke behoeften.

Een website als sharafonline.ir geeft een even absurde lijst van vermeende positieve eigenschappen, maar legt dan weer de nadruk op de religieuze overlevering en de hadith. Bij een andere steen, een zogenaamde Sharaf al-Shams (in vertaling ongeveer ‘nobelheid van de zon’) wordt in de FAQ de vraag beantwoord of de steen ook in islamitische geschriften vermeld wordt. Ik zal u niet in spanning houden, maar het antwoord is een volmondig ‘ja’, gevolgd door een lange opsomming.

Of ik een conclusie heb, een uitleiding? Niet echt. Zou men de islamitische elementen uit de online teksten schrappen, dan is het verschil met Engels- of Nederlandstalige websites zeer klein. Het altmed-brabbeltaaltje is internationaal, kwakzalvers en verkopers van alternatieve medicijnen gebruiken wereldwijd dezelfde technieken en argumenten, dezelfde (kromme) redeneringen, hetzelfde beroep op een weliswaar ander maar glorieus verleden. Flirt men op een westerse website met een Griekse filosoof of een middeleeuws genie, dan zal een doorsnee Iraanse online verkoper een of andere imam of theologisch auteur vermelden. Af en toe de Profeet Himself. Maar uiteindelijk gaat het over de verleidelijke foto’s met mooie stenen, magische krachten en een zeer werelds prijskaartje.

Naschrift

Bij wijze van naschrift heb ik nog enkele caveats bij de artikelen waarnaar ik link op de website. Spring in de eerste plaats zéér voorzichtig om met de automatische vertalingen van Perzischtalige artikelen gegenereerd door Google Translate. Vaak zit de vertaling er een nuance of drie naast (vb. ‘verantwoorden’ is niet ‘rectificeren’). In sommige gevallen worden passieve zinnen ‘vertaald’ als actieve zinnen. ‘leeuw verscheurt man’ is niet helemaal hetzelfde als ‘leeuw verscheurd door man’. Raadpleeg in geval van twijfel uw dichtstbijzijnde meertalige Iraanse soulmate.

Een tweede probleem: voor buitenstaanders is het niet steeds duidelijk waar het artikel vandaan komt. De Iraanse pers wordt zéér strenge gecontroleerd door de religieuze overheid. Er is weinig marge voor afwijkende meningen. Er zijn tal van websites en online magazines die volgeschreven worden door Iraanse politieke vluchtelingen en activisten die zeer sterk tegen het regime, tegen de religieuzen en hun politiek gekant zijn. Dat maakt hen niet automatisch tot atheïsten. Heel wat Iraanse moslims snakken naar een scheiding van moskee en staat, zonder die moskee te willen affikken, zonder hun religie en tradities te willen opgeven.

De Arabische media staan door de band weinig positief tegenover Iran. Bronnen als BBC Persia en The Independent Persian lijken ons in het algemeen objectiever, neutraler, maar zijn uiteraard niet ontdaan van vooringenomenheid tegenover de Islamitische Republiek Iran en zijn moellahs.

Bedankt voor het luisteren.

Mijn naam is Frank. Schijnwetenschap en complottheorieën: dat zijn mijn onderwerpen. En die benader ik kritisch. Zo beeld ik mij toch in.

Ook nu wil ik Neda Nasrabadi bedanken voor de hulp bij het zoeken van online materiaal en het bijwerken van de automatische vertalingen.

Voor zover ik weet, is er geen enkele organisatie, vzw, broederschap, groot-loge, religieuze orde, geheime dienst, nest reptielmensen of wat dan ook, die wil dat ik in hun naam schrijf of praat.

Ik ben er zeker van dat mijn uitleg voor verbetering vatbaar is en ik sta dan ook open voor correcties en aanvullingen. U weet mij te vinden.

Uitgelichte afbeelding: Turquoise – Smithsonian Museum of Natural History – 2012-05-17 (Tim Evanson)