Transcript

Welkom bij luminati.be. Mijn naam is Frank. Ik schrijf en vertel verhalen over complottheorieën, schijnwetenschap en desinformatie.

Dit is het tweede deel van drie over alternatieve medische praktijken in Iran. In het eerste deel schetste ik een vrij algemeen beeld van de religieus geïnspireerde geneeskunde in het land van de ayatollahs. In dit deel zoem ik verder in op de termen ‘islamitische geneeskunde’ en ‘traditionele geneeskunde’. Ik geef verder enkele concrete voorbeelden van alternatieve middelen en hun zogezegde toepassingen. In het laatste deel hebben wij het over moderne, eerder seculiere en esoterische pseudogeneeskunde.

Voor deze reeks heb ik heel wat hulp gekregen van Neda Nasrabadi bij het zoeken en vertalen van Perzisch-talige artikelen. Haar wil ik ook bedanken voor de hulp bij de uitspraak van Perzische namen en termen. Fatimah Abbas hielp mij met de Arabische. Mijn uiteindelijke uitspraak is zeker geen reflectie van de moeite die zij zich hebben getroost.

Islamitische geneeskunde

De promotoren van de alternatieve geneeskunde in Iran gaan heel creatief om met de woorden ‘islamitisch’ en ‘traditioneel’. Ik bespreek eerst de term ‘islamitisch’.

Het is onmogelijk om in deze context niet te verwijzen naar wat men de ‘geneeskunde van de Profeet’ noemt. Dit bestaat in de eerste plaats uit adviezen van de Profeet Mohamed ten aanzien van hygiëne, ziekten en behandelingen. Uitspraken van de Profeet (en van anderen uit zijn directe entourage) vindt men terug in de Hadith, en dat zijn de neergepende overleveringen. Voor zover ik het durf samenvatten, lijken de Hadith op een verzameling van verzamelingen van uitspraken van de Profeet en co over alle aspecten van des levens. In de achtste en negende eeuw besliste men om die uitspraken neer te schrijven. De profeet zelf overleed in de zevende.

De Hadith bevatten dus niet alleen de woorden van de profeet en zijn naasten, maar ook verwijzingen naar de personen die ze overgeleverd, doorgegeven hebben. De sjiitische traditie, die overheerst in Iran, volgt deels een andere reeks verzamelingen dan de meeste soennitische.

En dit vraagt om een kleine uitweiding: soennieten en sjiieten raakten het niet eens over de opvolger van Mohammed na diens dood in 632. De soennieten schaarden zich achter Mohammeds vriend en adviseur Aboe Bakr, die zij het meest bekwaam achtten. De sjiieten daarentegen vonden dat de opvolging van Mohammed een familiekwestie was en stonden achter neef Ali en zijn nageslacht. Tussen de zevende en achtste eeuw vonden minstens elf van de twaalf sjiitische leiders, of imams, de dood in gevechten met soennieten.

Mohammed de Mahdi, de twaalfde en laatste imam, zou niet omgekomen zijn maar zou ergens verborgen leven. Sjiieten geloven dat de Mahdi uiteindelijk tijdens de Eindstrijd (met hoofdletter) terug tevoorschijn zal komen, dat hij zal overwinnen en vrede brengen. In de Iraans-sjiitische traditie wordt dan ook heel veel aandacht besteed aan de overlevering van hun twaalf imams en compagnons.

 “In de islamitische geneeskunde bestaat niet zoiets als onmogelijk”, verklaarde Hojjatol-eslam Sahib al-Amri, een lid van het Imam Reza-Instituut voor Traditionele Islamitische Geneeskunde in Mahshahr tijdens een conferentie over islamitische geneeskunde:

Islamitische geneeskunde is het sterkste medicijn ter wereld en er is op geen enkele school of universiteit een medicijn met zulke kwaliteiten te vinden. De traditionele Iraanse geneeskunde is afgeleid van de traditionele geneeskunde van de Ahl al-Bayt.

Dat betekent ‘de Mensen van het Huis’ en in de sjiitische traditie zijn dat doorgaans Mohammed, dochter Fatima, haar man en hun twee zonen.

Hadith met medische en hygiënische inhoud zijn van vaak zo’n aard dat men er zeer zinnige adviezen uit kan destilleren. Er zijn Hadith die oproepen tot een goede persoonlijke hygiëne, gezonde voeding, gematigdheid en andere zeer praktische en toepasbare raadgevingen. Voor zover ik het begrijp, putten heel wat regeringen, maar ook gezondheidscampagnes in moslimlanden uit deze voorraad van vrij algemene maar verstandige aanbevelingen. Raadgevingen op basis van Hadith hebben een behoorlijke impact in moslimlanden.

Helaas lijken de meer fundamentalistische aanhangers van de islamitische geneeskunde zich te laten verleiden tot het propageren van omstreden interpretaties en uitspraken: de promotie van kamelenurine als medicijn is een klassieker in het genre. In deel 1 haalde ik een uitspraak aan van Abbas Tabrizian, een moellah en fanatieke promotor van de islamitische geneeskunde: als kinderen geboren uit seks tijdens de menstruatie lepra krijgen, dan ligt de schuld bij de man.

En hier volgt Tabrizian een traditie waaraan ook Khomeini een gulle bijdrage heeft geleverd. Hij vroeg zich onder meer af wat er moet gebeuren met een kameel waarmee een man aan zijn gerief is gekomen. Urine en fecaliën, zweet en snot, zaad-en andere lozingen, in of uit welke lichaamsopening dan ook, het zijn de onderwerpen van een schier eindeloze reeks voorschriften. En het dient gezegd: de weinig jolige regelneef Khomeini wist er raad mee. Schijnbaar moeiteloos schudde hij een pedante mix van religieuze en pseudo-hygiënisch-medische regels uit zijn mouw, waarbij hij de grens tussen obsessief en pathologisch obsessief vlotjes oversteeg. Het is niet meer voor iedereen duidelijk waar de Hadith stoppen en de nieuwe voorschriften beginnen.

Veel problematischer dan de soms smeuïge uitspraken, is het feit dat er heel wat overgeleverde interpretaties zijn. Heel lang moet men niet zoeken om in die verzamelingen tegenstrijdige ideeën te vinden. De Profeet Mohamed zou gezegd hebben dat genezing door drie handelingen kan bekomen worden. Het gaat over honing, en dat is een populair ingrediënt van heel wat middeltjes. Ook nog ‘cupping’, waarbij men kopjes op de huid plaatst en vacuüm trekt. En als derde cauterisatie, en daarbij verbrandt men weefsel om het te verwijderen of af te sluiten. U kent het van de Hollywood-films, waarbij de held een mes in het vuur houdt en dan met vertrokken gezicht tegen de wonde aandrukt. Het wordt nog steeds toegepast, maar dan op een iets subtielere manier.

Volgens een andere overlevering hield hij niet echt van cauterisatie. Een nog andere school beweert dan weer dat de Profeet het ronduit verbood. Gelukkig is dit specifieke geval heden ten dage een marginaal fenomeen. Maar zulke uiteenlopende interpretaties zijn niet zeldzaam en dragen niet alleen bij tot onduidelijkheid en willekeur, maar ook tot het vormen van verschillende, elkaar beconcurrerende theologisch-medische stromingen.

“Islamitische geneeskunde” is niet zozeer een vlag dan wel een lappendeken dat een heel gamma aan mogelijke ladingen dekt. Elke beoefenaar kan er zijn stukje aan vasthechten, de eigen dada’s incorporeren en die van anderen negeren. En dat wil zeggen dat niet elke adept dezelfde verzameling elementen aanvaardt of op dezelfde manier interpreteert.

De term “islamitische geneeskunde” opent op die manier de deur voor machtsspelletjes: tegenstanders of concurrenten zullen wel twee keer nadenken voor zij kritiek uitoefenen. Ze moeten heel sterk in hun schoenen staan bij het uiten van tegenargumenten. Of anders gezegd: ze moeten gesteund worden door andere vooraanstaande religieuzen. Een beschuldiging dat men anti-islamitische sentimenten koestert omdat men niet akkoord gaat met de islamitische geneeskunde, loert steeds om de hoek.

Perzische geneeskunde in de Gouden Periode

De Iraanse verkopers van alternatieve medicijnen gebruiken niet alleen de term ‘islamitisch’ op een zeer rekbare manier. Ook met het idee dat hun geneeskunde traditioneel en dus oud is, gaan ze zeer losjes om. Hun beroep op enkele van de grootste denkers over geneeskunde uit de wereldgeschiedenis, is op zijn zachtst gezegd misleidend.

Het gaat in ons geval vooral over Perzische geleerden tijdens de zogenaamde Arabische Gouden Periode. Die werd vroeger al eens afgedaan als de periode waarin de Arabieren (en Perzen) de klassiek Griekse kennis vertaalden, bewaarden en dan integraal, onveranderd en propertjes doorgaven aan het Westen. Dat is een grove onderschatting van het originele wetenschappelijke werk uit die periode en de Perso-Arabische wereld.

Heel wat Perzisch-sprekende geleerden leverden belangrijke bijdragen aan de zogenaamde Gouden Periode van de Arabische wetenschappen. Die duurde trouwens van pakweg de achtste tot het midden van de dertiende eeuw. Dus tot de invallen van de Mongolen. Het toenmalige Perzië behoorde grotendeels tot het Arabische kalifaat. Vandaar dat de geleerden naast een Perzische ook een Arabische naam hebben. Die laatste is veelal beter gekend. Vaak werden de namen ook gelatiniseerd.

Mohammad-e Zakaria-ye Razi was naast een zeer veelzijdige geleerde ook een medisch expert. Trouwens, het is al-Razi voor de Arabische vrienden en Rasis in de gelatiniseerde vorm. Hij was een uitstekend observator en beschreef zo’n 900 ziektes in detail. Hij hield zich bezig met wat we nu pediatrie, oogheelkunde en immunologie noemen. Hij wordt ook al wel eens de vader van de psychologie genoemd. Razi was een van de eersten die alcohol, en meer bepaald ethanol, bij behandelingen gebruikte. Zijn belang kan niet overschat worden. Hij stief in 925.

Ibn Sina of Ebn-e Sina (ca. 980) staat eveneens zeer hoog aangeschreven. Hij bracht de toenmalige medische topkennis van de Grieks-Romeinse, Perzische, Chinese en Indische tradities samen in zijn boek de Canon van de geneeskunde. Hem besprak ik al kort in het eerste deel.

De derde homo universalis die ik kort wil vermelden, is Abu Raihan Biroeni. Hij werd geboren in 973 in Chorasmië. En da’s een streek dicht bij het meer van Aral, in Centraal Azië. Hij was actief in de natuurkunde, wiskunde, astronomie en de natuurwetenschappen. Daarnaast was hij een begenadigd geschiedkundige, taalkundige en zette hij de eerste stappen in de antropologie.

Van belang voor deze podcastaflevering: Biroeni schreef een farmacopee, een handboek met voorschriften voor geneesmiddelen met vertalingen van medicijnen in een achttal talen. Biroeni hield zich ook bezig met de beschrijving en classificatie van stenen en metalen, maar niet volgens kleur zoals dat toen gebruikelijk was, maar volgens hun “primaire fysieke eigenschappen”, zoals hij die noemde. We zullen hem in het derde deel opnieuw tegenkomen.

Auteur Jim Al-Khalili beschrijft Ebn-e Sina en Biroeni in zijn boek De Bibliotheek van Bagdad zeer terecht als ‘genieën’ en ‘wetenschappelijke giganten’. Het belang van hun intellectuele verdiensten en toptheorieën kan niet overschat worden, maar we mogen ze niet vergelijken met de medische toptheorieën van nu.

Verengde visies

Het is kenmerkend voor tal van Iraanse promotoren van vermeende traditionele geneeswijzen, dat ze een zeer enge en armtierige kijk hebben op hun oude meesters. Iraanse moellahs verwijzen heel graag naar Perzische moslimgeleerden als Razi, Ebn-e Sina en Biroeni. Dat deze heren moslims waren, klopt als een bus. Soeni’s, weliswaar, maar dat is dan plots niet meer zo belangrijk voor de extremistische, sjiitische moellahs.

Het is evenwel fors overdreven, om niet te zeggen onzinnig, om hun vergaarde kennis als islamitisch te bestempelen. Het getuigt van een tunnelvisie die kenmerkend is voor fundamentalisten. De geleerden van de Gouden Periode waren pragmatici en hadden een open visie op geneeskunde. Ze baseerden hun wijsheid, hun best practices op eigen ervaringen en op ervaringen en praktijk van hun peers. Ze lieten zich inspireren door de lokale tradities en de tradities die meegevoerd werden met de handelskaravanen. Dat een van de bases van de traditionele Iraanse geneeskunde de Klassiek-Griekse humorenleer is, wordt minder luid verkondigd door moderne Iraanse moellahs.

Misschien is het enkel een niet-nationalistische kniesoor die erom maalt, maar het woord ‘Perzisch’ op een anachronistische manier gelijk stellen aan ‘Iraans’ is even onzinnig. Zeker wanneer daarmee het moderne land bedoeld wordt. Ebn-e Sina werd geboren in een Perzisch-talige familie in Transoxania, en meer bepaald in Afshana. Dat ligt nu in Afghanistan op enkele kilometers van de stad Boekhara. En dat is nu een aanzienlijke stad in Oezbekistan, toen de hoofdstad van het Samanidische rijk. Al-Biroeni was dan weer geboren in Chorasmië, dicht bij het Aralmeer in wat nu Oezbekistan is. Zijn moedertaal was verwant aan het Perzisch. Geen idee in hoeveel bochten men zich moet wringen om hen als ‘Iraans’ te bestempelen. Maar ja, feiten moeten het al eens afleggen wanneer nationalistische en religieuze doelen gediend worden.

In het geval van Mohammad-e Zakaria-ye Razi zal dat dan weer geen probleem zijn: hij werd geboren in een dorpje ten zuiden van Teheran.

Uiteraard gaat het uiteindelijk niet alleen om de personen, hun afkomst en hun achtergrond. Ook hun bijdragen aan de wetenschap, aan de menselijke kennis wordt zeer enggeestig benaderd. Het kan alleen maar toegejuicht worden dat hun kennis nog bestudeerd wordt: de historische waarde daarvan is onschatbaar groot.

Maar laat ons niet al te naïef zijn: we moeten ons niet inbeelden dat de kennis van toen nu nog praktische toepassingen kent die de huidige overtroeven en overstijgen. We zouden ons beter focussen op de intellectuele capaciteiten, de enthousiaste nieuwsgierigheid en leergierigheid van deze geleerden. Die onstilbare drang naar kennis, dat zouden we moeten overnemen van de Ebn-e Sina’s en al-Razi’s van deze wereld.

Traditionele geneesmiddelen

Het is niet altijd even duidelijk waar de talloze moderne middeltjes en alternatieve behandelingen vandaan komen. Waarschijnlijk komen zij deels uit oudere geschriften, deels tot de immer veranderende ‘traditionele’ volksgeneeskunde met zijn talloze hercombinaties van gekende ingrediënten.

Volgens Mohammad Javad Akbarin, een Frans-Iraanse expert op het gebied van de verschillende sjiitische scholen, worden bepaalde ‘originele’ recepten toegeschreven aan de Profeet of aan de sjiitische imams, maar de authenticiteit daarvan is zeer omstreden. Religieuze extremisten als Abbās Tabriziān malen niet om authenticiteit en presenteren de middelen als islamitische geneeskunde.

Een van de middelen tegen COVID-19 waarmee deze moellah wereldwijd beroemd werd, is olie geëxtraheerd uit viooltjes. Hij raadde zijn volgers aan om een katoenen doek te drenken in de olie en die tijdens de slaap in de anus te steken. De reacties waren navenant.

Toen het nieuws bekend werd, brak er een storm van verontwaardiging uit. Spot en hoongelach bleven niet uit, zowel in het thuisland als onder de Iraanse diaspora. Minder getalenteerde cartoonisten beleefden hoogdagen. Ook de Arabischtalige e-krant Al-Monitor liet de kans niet onbenut om de Perzische geestelijke te ridiculiseren (A cleric’s cure for coronavirus becomes butt of jokes in Iran, maart 2020).

Andere aanbevelingen van moellah Tabrizian: eet veel appelen, uien en rapen, rode Tabarzad-suiker en veel “Emam Kazems medicijn”. Over dat laatste straks meer. Hij raadt aan om kruiden te verbranden in de eerste maand van het jaar. Nu, kruidenmengelingen worden in Iran vaak verbrand, soms nog om het Kwade op afstand te houden maar zeker ook omdat het gewoon aangenaam kan ruiken. (Tussen haakjes: laat u niet misleiden door de automatische vertaling die ‘roken’ geeft.)

Het zogenaamde ‘Imam Kazem-medicijn’ bleek een instant-klassieker en is om meerdere redenen interessant. Het middel is een mengeling van ‘zwarte myrobalan’ (of Terminalia chebula), Arabische gom en bruine suiker en werd van in het begin van de coronacrisis voorgesteld als geneesmiddel. Terminalia chebula is een bekende ingrediënt in tal van traditionele middelen, vooral in India, Nepal en Sri Lanka. Het wordt onder meer gebruikt om constipatie te verlichten.

Een ander populair medicijn was al dan niet terecht gebaseerd op een bereiding van Ebn-e Sina, en bevatte zoete violetten, hertsmunt, tijm en echt venushaar. Volgens een verkoper van het product werd een halve eeuw geleden verkocht aan astmapatiënten, enkele jaren geleden aan mensen met COVID-19.

Ondanks het feit dat Imam Kazems medicijn gerekend wordt tot de traditionele Iraanse, islamitische geneeskunde, veroordeelde het ministerie van Volksgezondheid de naam van de onconventionele behandeling. “We zouden best vermijden om handgemaakte geneesmiddelen te noemen naar heilige personen, zelfs als ze ook maar min of meer effectief zouden kunnen zijn. Mochten er zich complicaties voordoen door het gebruik van het medicijn, dan kan dat leiden tot het beledigen van onze imams”, aldus een voorzichtige woordvoerder. De altmed-goeroe Tabrizian en zijn volgelingen slash verkopers legden deze aanmaning naast zich neer.

Het belette een opportunistische Instagrammer evenmin om in zijn verkooppraatje te stellen dat het én een middel is ter voorkoming van COVID-19 (en da’s 2019) én dat Emam Kazem het reeds voorschreef. Emām Moesa-ye Kazem (ofte al-Kazim), sjiitische imam nummer zeven van twaalf, haalde het jaar 800 net niet.

De Arabische media waren er in april 2020 als de kippen bij om hun onrust en traditioneel ongenoegen vis à vis de Iraanse hardliners te ventileren. Charlatans en complotdenkers ondermijnen de inspanningen van Iraanse wetenschappers, kopte de Arab Weekly, die geen spaander heel liet van de reputatie van Tabriziān en de zijnen. De online krant citeerde het Iraanse hoofd van de Vereniging van Herbalisten. En zijn oordeel was scherp. Hij veroordeelde het elixir van Emām Kāzem en smeekte de mensen om de raad van het ministerie van Volksgezondheid te volgen, eerder dan die van de “profiteurs van de traditionele geneeskunde”.

Bescherming vanuit heilige steden

De website van France 24 meldde eind maart 2020 dat de religieuzen in Qom weigerden zich aan de quarantainemaatregelen te houden, ondanks het feit dat de stad één van de eerste coronahotspots in Iran was. Sommigen vonden het wel nodig om auto’s te besproeien met een vermeend ontsmettingsmiddel. Of beter, om één kant van de auto te behandelen terwijl die voorbijreed.

Mohammad Javad Akbarin ziet een verband tussen het verzet tegen de quarantaine en de promotie van traditionele middelen in Qom, een van de theologische centra in Iran. Vóór de Islamitische Revolutie van 1978-79 waren traditionele middelen een marginaal fenomeen. Het nieuwe politieke regime begon echter al snel geld te pompen in de promotie ervan. Fundamentalisten beschouwden verder de vele heilige bedevaartsoorden met hun schrijnen en mausoleums niet alleen als plaatsen waar mensen samenkomen om te bidden, maar ook om zich te laten genezen en helen. En dat promoten de aanhangers van de islamitische geneeskunde voortdurend.

Hardliners als Ayatollah Noerollah Tabarsi, vertegenwoordiger van de Opperste Leider in Māzandarān, bekijken het anders. De 12 historische imams waren de besten op geneeskundig gebied én hun nalatenschap moet gekoesterd en geëerd worden. Tabarsi gaat verder:

Een van de maatregelen die in Islamitisch Iran wordt genomen, is om de erfenis van ons verleden nieuw leven in te blazen, en in de traditionele geneeskunde heeft Iran veel middelen. Er zouden plannen voor de heropleving van de traditionele geneeskunde moeten zijn.

Nu, die zijn er dus.

Veel tijd vraagt het niet om een schier oneindig resem cursussen traditionele, islamitische, Iraanse geneeskunde terug te vinden die worden gedoceerd door geestelijken in Qom of Mashhad. Mashhad is met het mausoleum van Imam Reza (imam nummer acht van twaalf) zowat de belangrijkste Iraanse bedevaartstad.

Op de website sabk.org vinden we een mooi voorbeeld. Razavi lifestyle trainingen in samenwerking met het Emām Reza Centrum voor Cultureel Onderzoek, in aanwezigheid van een ayatollah. Bij de onderwerpen vinden we ‘de relatie tussen geneeskunde en religie’, ’toegepaste stemming en stemmingspsychologie’, ‘irisologie’, ‘diagnose met de hand en tong’. En dat brengt ons terug bij de ‘eskan-e dast’ van het eerste deel een van deze reeks.

Onderaan de pagina vinden we een portaal naar een nieuwe altmed-hel, meer bepaald een link naar de website eslamteb.com, het geesteskind van Ebrāhim Ebn Alian. Met de hersenspinsels van deze moellah en onderzoeker van de Iraanse islamitische geneeskunde bevind ik me op vertrouwder terrein. De alternatieve, pseudo-medische raadgevingen worden hier netjes afgewisseld met de gebruikelijke complottheorieën. Denk aan de schrijfselen van het Vlaamse conspirituele gezelschap Artsen voor Vrijheid, maar dan met meer verwijzingen naar de islam.

Op de website wordt de vraag gesteld wie de grondlegger van de chemische geneeskunde is. Het antwoord zal u enigszins verbazen: het is de analfabete en frauduleuze, maar intelligente, ambitieuze alchemist Paracelsus! Wie anders dan Bill Gates, volgeling van deze verdorven alchemist, organiseerde de uitbraak van HIV in een Iraanse provincie met het doel om van Iran een nieuw Afrika te maken?

Kortom: de Westerse geneeskunde is niets anders dan het gebrekkige kind van de oorspronkelijke geneeskunde, de islamitische geneeskunde. En hiermee zijn we terug bij de vader van de Islamitische Republiek Iran, ayatollah Khomeini.

Bedankt voor het luisteren.

Mijn naam is Frank. Schijnwetenschap en complottheorieën: dat zijn mijn onderwerpen. En die benader ik kritisch. Zo beeld ik mij toch in.

Neda Nasrabadi hielp mij bij het schrijven van deze reeks. Hartelijk bedankt, Neda khanoem.

Voor zover ik weet, is er geen enkele organisatie, vzw, broederschap, groot-loge, religieuze orde, geheime dienst, nest reptielmensen of wat dan ook, die wil dat ik in hun naam schrijf of praat.

Ik ben er zeker van dat mijn uitleg voor verbetering vatbaar is en ik sta dan ook open voor correcties en aanvullingen. U weet mij te vinden.

Muziek: Dastgah Of Chahrgah.
Bron: Classical Music Of Iran – Dastgah Systems Vol. 1 : Various : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive