Transcript

Welkom bij luminati.be. Mijn naam is Frank. Ik schrijf en vertel verhalen over complottheorieën, schijnwetenschap en desinformatie.

In deze nieuwe reeks afleveringen gaat het over alternatieve geneeskunde in Iran. In het eerste en tweede deel vertel ik over de vooral religieus geïnspireerde varianten, die onder meer wortels hebben in de Klassieke Oudheid en in Indische en Chinese tradities. In deel drie vertel ik over meer esoterische en spirituelere vormen van pseudogeneeskunde.

Voor deze afleveringen heb ik heel veel hulp gekregen van Neda Nasrabadi. Zij heeft me geholpen met het zoeken en vertalen van Perzischtalige artikelen.

Inleiding

Of ik deze kende, vroeg mijn soulmate met skeptische inclinaties. Ze wees me op een Iraans certificaat voor de cursus ‘Eskan-e dast’. Ik heb geen idee hoe fris uw Perzisch is, maar ‘eskan-e dast’ betekent letterlijk ‘scan van de hand’ en het gaat over de diagnose van ziektes via de handpalm. Iets als medisch handpalmlezen, dus (rode kader). Het certificaat vermeldt verder dat de deelnemer de module van 30 uur ‘handscannen’ met succes beëindigd heeft (groene kader). De verwachte of behaalde basiscompetenties van de cursus worden evenwel niet vermeld.

Op het diploma is er een man afgebeeld in religieuze kledij. Het is de moellah die verantwoordelijk is voor de inrichting van deze cursus. Een moellah is een geestelijke die zeker in de Islamitische Republiek Iran heel wat invloed kan uitoefenen op het dagelijkse reilen en zeilen. Het papier werd uitgereikt in de stad Qom in 1396 (groene kader). In Iran staat de teller momenteel op het jaar 1402. Qom is een van de grote religieuze centra en is daarnaast ook berucht voor z’n prostitutie. Ja, ook Iran heeft zijn religieuze centra.

Het certificaat doet al enige tijd de ronde op de Iraanse sociale media. Het lijkt vaak gedeeld te worden door tegenstanders van het religieuze regime en door mensen die graag spotten met de akhoend, de lokale geestelijken. Neda en ik besloten om op zoek te gaan naar bijkomende informatie in verband met dat diploma en de lesgevende organisatie. Stilaan begon er zich een wereld te openbaren van bijgeloof en kwakzalverij, die ondanks de culturele en maatschappelijke verschillen, zéér herkenbaar zijn. We kregen het idee om een podcast te maken over de acceptatie en promotie van alternatieve geneeskunde in Iran.

Reguliere gezondheidszorg

We willen er van in het begin geen misverstand over laten bestaan: wetenschappelijk en medisch gezien doet Iran het niet slecht in de wereldranking. Het land heeft degelijke medische universitaire faculteiten. Maar het is mondiaal gezien geen topland en ook in de regio breekt het geen potten. De bewering van president Ebrahim Raisi dat ‘Iran een medische draaischijf is in het Midden Oosten’ getuigt van een onnozele en ongezonde drang tot overdrijving. De Teheraanse Universiteit voor Medische Wetenschappen krijgt, afhankelijk van de bron, plaats 209 of 259 toebedeeld in het globale klassement. Niet elke lijst hanteert dezelfde criteria, maar de top vijf van Iraanse, medische faculteiten situeren zich ergens tussen plaats 200 en 500.

Hoe dan ook, in de stedelijke gebieden zijn de medische voorzieningen meer dan dik in orde. In Teheran bevinden zich tal van topklinieken en ook (stedelijke) privépraktijken halen een hoog niveau. Anderzijds klagen beginnende dokters over de gebrekkige medische infrastructuur buiten de grote steden. Na hun studies worden de kersverse dokters vaak voor een tweetal jaren uitgestuurd naar het platteland. Dat leert ons Wilma Wolf in haar interessante artikelenreeks Artsen in Iran. Zoals steeds vindt u de link naar deze en andere bronnen op luminati.be.

Iran heeft hoe dan ook zeer zwaar geleden onder de recente coronacrisis. Heel wat staatslui zagen er in de beginmaanden van de crisis geen graten in om enerzijds de omvang van de epidemie te minimaliseren en anderzijds om allerhande complottheorieën te verspreiden over COVID-19. Deze leugens bleken zeer dodelijk te zijn en het vertrouwen van de bevolking in de regering was en is sowieso erg laag.

Komt daarbij het schrijnende gebrek aan medische voorraden, één van de gevolgen van de wurgende boycot. De tekorten laten zich vooral op het platteland voelen. Nochtans kocht Iran in de periode van de COVID-19-crisis heel wat vaccins aan die geproduceerd werden in Rusland, India en China.

Los van de COVID-crisis probeert de Iraanse overheid verder de lokale productie van bijvoorbeeld elementaire geneesmiddelen en vaccins te garanderen. Verder houdt de staat de prijs van geïmporteerde medicatie zo laag mogelijk, maar dat gaat ten koste van zeer zware financiële inspanningen.

Ik heb nog een leukere anekdote om dit hoofdstukje af te sluiten. Een website als Persia Tour biedt ‘medische pakketten’ aan, wat in de praktijk neerkomt op een combinatie van esthetische plastische chirurgie en recuperatie in een plaatselijk hotel. We hebben geen idee of Candy Charms in 2016 een beroep heeft gedaan op deze package deal voor een nose job in Teheran, een zogenaamde neuscorrectie, dus. Vast staat dat het bezoek van de Brits-Amerikaanse pornoster aan een Teheraanse kliniek ook heel wat wenkbrauwen deed rijzen in het land van de ayatollahs.

Boze Iraniërs vroegen zich af waarom nu net zij wel een visa kreeg. De Iraanse woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken antwoordde daarop dat de bevoegde ambtenaren niet wisten dat de dame in kwestie een professionele porno-actrice was. En dat kwam volgens hem vooral door de hoge morele waarden in de Islamitische Republiek.

Het verhaal zorgde niet alleen voor hilariteit binnen en buiten Iran, maar ook voor heel wat aandacht voor het medisch toerisme naar dat land. Toegeven, een Candy Charm is geen eenheid van medisch welbevinden, maar het toont wel aan dat kenners de verhouding medische standaarden versus kostprijs positief genoeg inschatten.

Khomeini en traditionele geneeskunde

Ik weet het, u luistert niet naar deze podcastaflevering voor verhalen over extraverte, voluptueuze dames. U bent hier om meer te vernemen over oude mannen met grijze baarden en hun opvattingen over traditionele geneeskunde.

We beginnen ons verhaal bij ayatollah Roehollah Moesavi Khomeini, vader van de Islamitische Republiek Iran. Bijna 35 jaar na zijn dood is Khomeini nog steeds een baken van wijsheid, zijn z’n geschriften nog altijd een referentiepunt bij maatschappelijke problemen. En in Iran hebben maatschappelijke problemen niet veel nodig om beschouwd en behandeld te worden als religieuze problemen.

Hoewel Khomeini er niet heel veel over geschreven heeft, had hij toch uitgesproken meningen over medische praktijken, en meer bepaald over traditionele, islamitische geneeswijzen. Moderne geneeskundige methoden hebben de hedendaagse wereldleiders in die mate bekoord dat ze de traditionele, islamitische geneeskunst zijn vergeten, aldus de voormalige hoogste geestelijke leider van Iran.

Volgens Khomeini was het bijvoorbeeld wel bewezen dat de westerse dokters ‘op het gebied van de beenderleer volstrekt onwetend waren, terwijl er in de bazaars van Iran met succes operaties werden uitgevoerd’. Want, zoals we allemaal weten, was en is een overdekte markt dé plaats bij uitstek om vorderingen in de theoretische beenderleer te vertalen naar de praktijk.

Maken we abstractie van het religieuze aspect, dan komt dit toch wel heel dicht in de buurt van de klacht die ook bij onze liefhebbers van alternatieve geneeskunde te horen is. Zowel in Iran als in het westen heeft men de oh zo heilzame en alles genezende traditionele geneeswijzen tegen beter weten in opzij geschoven. In Iran is de verderfelijke boosdoener het westen. Het is lichtjes ironisch dat in onze contreien dat dan weer de schuld is van de zogenaamde petrochemische geneeskunde.

Coherentie is echter geen noodzaak bij het verspreiden van desinformatie. Ayatollah Khomeini beweerde ook dat het westen de geneeskunst van de Perzische geleerde Ebn-e Sina had weggenomen om die dan eeuwen later doodleuk terug te verkopen aan Iran. En deze stelling staat lijnrecht tegenover de bewering dat men de oude geneeskunde vergeten is en verloren heeft. Ook in Iran compenseren desinformanten een gebrek aan feiten met een teveel aan boosheid en andere emoties.

Ebn-e Sina is in de Arabische wereld beter gekend als Ibn Sina, en in het westen als Avicenna. Hij was een filosoof, geoloog, wiskundige, natuurkundige, astronoom en een van de belangrijke medische denkers van zijn tijd. Hij werd geboren rond 980 en hij schreef zo’n 40 medische werken, waaronder de Canon van de geneeskunde. In de Canon presenteerde hij de toenmalige medische topkennis van de islamitische wereld die sterk beïnvloed was door de eigen Perzische, Grieks-Romeinse, Chinese en Indische tradities. Het woord ‘topkennis’ is hier niet ironisch gebruikt. Verre van, zelfs. Maar we mogen het niet los zien van het woord ‘toenmalig’.

Hij nam onder meer de humorenleer van de Grieks-Romeinse arts Galenus over. En die is gestorven in 199. Deze dacht dat de menselijke conditie bepaald zou zijn door het evenwicht van vier stoffen in het menselijke lichaam, namelijk bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Ebn-e Sina’s medicijnen en recepten bevatten tal van plantaardige ingrediënten uit India en China. Laat ons niet vergeten dat de oude Iraanse steden werden aangedaan door handelaars op de drukke handelsroutes. Ebn-e Sina’s Canon zou zo’n 1500 jaar lang de geneeskundige ideeën beïnvloeden, ook die in Europa.

Khomeini’s claim omtrent de Perzisch-Islamitische traditionele geneeskunde speelde in op de nationalistische gevoelens van zowat elke Iraniër, zowel van de conservatieve diepgelovigen als van de seculiere progressieven. Verder beweerde Khomeini dat de moderne, westerse, geïmporteerde geneeskunde er niet meer in slaagde om problemen op te lossen waarvoor de islamitische gezondheidsleer wél afdoende middelen had. Had, verleden tijd, want de kennis van de oude islamitische geneeskunde is grotendeels verloren gegaan. En dat is een handige zet, want zo kan je nieuwe verzinselen presenteren als verloren gegane kennis. Niemand die het kan controleren.

Waarschijnlijk zorgden de woorden van de ayatollah in zijn dagen voor heel wat applaus tijdens massabijeenkomsten, maar het lijkt er sterk op dat het land lange tijd zijn advies stilzwijgend onder het Perzische tapijt heeft geschoffeld. Zoals eerder gezegd heeft Iran zijn medische faciliteiten fors uitgebouwd en heeft het land en zijn academici de moderne geneeskunde omarmd.

De laatste decennia is er echter een markante beweging onder Iraanse geestelijken om opnieuw de traditionele, of beter, de islamitische geneeskunde te promoten en uit te dragen. Vrij agressief, zelfs. En dat houdt meer in dan louter de aansporing om gewoon enkele huis-tuin-keukenmiddeltjes te gebruiken bij medische problemen. Niet alleen geestelijken, maar ook privé instanties overspoelen het internet met online cursussen traditionele plantengeneeskunde en pseudo-medische behandelingen om patiënten te diagnosticeren.

Het parfum van de profeet

In april 2020 verscheen op YouTube een filmpje waarin moellah Morteza Kohansal in een hospitaal ‘het parfum van de profeet’ op de neus en lippen van een patiënt aanbracht. Samen met een collega had hij eerder op een andere afdeling voor de overledenen gebeden, wat in Iran vrij gebruikelijk is.

Moellah Kohansal maakte gebruik van de onoplettendheid van de bewakers om zijn alternatieve diensten aan te bieden op de corona-afdeling van het hospitaal. Volgens de beoefenaar van de islamitische geneeskunde zou zijn middel de patiënt doen niezen en beter doen worden. Na de dood van de patiënt enkele dagen later, werd de alternatieve moellah gearresteerd. Niet dat men een oorzakelijk verband vermoedde tussen het toedienen van het ‘parfum’ en de dood van de patiënt.

‘Deze geestelijke werd geïndoctrineerd door islamitische propaganda’, aldus dokter Tahai, de directeur van het Anzali Ziekenhuis (in The Independent Persian). Het Iraanse ministerie van Gezondheid bekritiseerde eveneens de actie van de geestelijke. Een woordvoerder verklaarde dat hij zonder toelating de bewuste afdeling van het ziekenhuis was binnengegaan. Hij had ‘zonder persoonlijke bescherming’ verschillende patiënten bezocht, en de kans bestond dat ‘hij een drager (van het COVID-19-virus) was’, aldus de website Radio Farda.

De Brits-Iraanse journaliste Samaneh Ghaderkhan haalt de viceminister van Sociale Zaken en Criminaliteitspreventie aan in haar artikel met de titel Sommige geestelijken vallen de gezondheid van Iraniërs aan:

Elke persoon die ziekenhuizen en medische centra betreedt zonder aangepaste, beschermende kleding en die enige medische behandeling verricht of tussenbeide komt op een medische en illegale manier, wordt beschouwd als een crimineel, volgens de wet.

Abbas Tabrizian

De laatste jaren rijzen instituutjes en commerciële websites die de traditionele geneeswijzen promoten en onderwijzen, als paddenstoelen uit de grond. Een naam die bijna altijd opduikt, is die van Abbas Tabrizian, van wie de eerder vermelde moellah Kohansal een leerling is. Tabrizian is een Iraanse geestelijke die geboren is in 1962 in de Iraakse stad Najaf. En Najaf is dan weer één van de heilige steden voor sjiieten. Tabrizian noemt zichzelf de vader van de nieuwe islamitische geneeskunde. Een échte medische faculteit heeft hij waarschijnlijk nog nooit van binnenuit gezien.

De journaliste Ghaderkhan maakte in 2014 melding van een conferentie over islamitische geneeskunde die in 1994 in Yazd werd gehouden. Daar riep moellah Tabrizian op tot de ‘heropleving van de gebedstherapie’. Verder beweerde hij dat elke ziekte die niet door Soerah al-Hamd (de openingsverzen van de Koran) werd genezen, nooit zou worden genezen. ‘De minister van Volksgezondheid riep toen op om de verspreiding van deze claim te voorkomen en noemde het een bedreiging voor de volksgezondheid’, aldus Ghaderkhan.

Net zoals tal van zijn collega’s houdt Tabrizian zich bezig met hygiënische en seksuele voorschriften die volgens hem van de profeet komen, maar aangedikt lijken te zijn met eigen interpretaties en bekommernissen. Om u een idee te geven: als kinderen geboren uit seks tijdens de menstruatie lepra krijgen, dan ligt de schuld bij de man. Dat genre.

Begin 2020 kwam Tabrizian in het nieuws door de publieke verbranding van Harrison’s Principles of Internal Medicine, aldus Jama Network. Het handboek, dat wereldwijd de status van standaardwerk heeft, wordt ook gebruikt aan de Iraanse medische faculteiten.

Moderne geneeskunde serveert Tabrizian af als een poging van zionisten (en Amerikanen) om de superioriteit van de traditionele islamitische geneeskunde te ondermijnen, moslims te elimineren, de Iraanse Revolutie onderuit te schoffelen. Zijn alternatief: het gebruik van allerhande kruidenmiddelen en gebedsgenezing. Dat zal de Islamitische Republiek sterk houden.

Eén van de overeenkomsten met westerse alterneuterij is het feit dat ook hier één van de traditionele ingrediënten van de alternatief-medische en conspiratoire desinformatie de kop opsteekt: namelijk antisemitisme. Een verschil is dan weer dat de spirituele leiders in Iran daar de hand niet voor omdraaien, terwijl de westerse spirituele altmed-liefhebbers zich uitsloven om uitingen van anti-Joodse sentimenten achteraf af te doen als misverstanden.

Sinds enige tijd geeft Tabrizian les via pod- en vodcasts en laat hij zijn gedachten de vrije loop over tal van medische en psychologische onderwerpen, die hij afkruidt met promotiepraatjes voor plantaardige middeltjes en loodzware Korancitaten. Het dient gezegd, zijn sessies zijn betaalbaar, spotgoedkoop zelfs. Maar een tikkeltje saai. Via zijn Telegramkanaal verkoopt hij de producten uit zijn online winkel in Qom. Op zijn virtuele winkelrekken ligt een ruim assortiment aan voedingsmiddelen, supplementen en medicijnen, ook voor de behandeling van Parkinson, MS en kanker. Tabrizian beweert dat hij dagelijks meer dan 150 ongeneeslijk zieken behandelt met zijn versie van islamitische geneeskunde.

De man kent hevige tegenstanders Reeds 2009 probeerde een bijzondere raad van geestelijken Tabrizian buitenspel te zetten. Ze poogden om het Bureau voor Toezicht en Accreditatie van Medische Zaken over te halen de medische centra van Tabrizian te laten sluiten.

Eigenaardig genoeg vond hij bondgenoten in het entourage van Ali Khamenei, de huidige hoogste leider van Iran, en geniet hij daardoor relatieve onschendbaarheid tegen de kritiek van het publiek, van academici en zelfs van meer wetenschappelijk georiënteerde of concurrerende geestelijken.

Het mag geen verrassing zijn dat Tabrizian van de COVID-19-pandemie gebruik maakte om nog meer bizarre ideeën te verspreiden én dat de pers in binnen- en buitenland daar gretig op inspeelde. De man is ook niet vies van een complottheorie meer of minder: ‘chemische’ medicijnen zijn de hoofdoorzaak van kankers en veroorzaken herhaling van de ziekte omdat ze het beenmerg aantasten en het in kanker veranderen. Dit komt zo uit het handboek ‘Alternatieve geneeskunde voor dummy’s’, de internationale editie.

Die producten worden de Iraanse gelovigen opgedrongen door de joden. In het begin van de crisis verklaarde hij dat het Coronavirus ontworpen was om het Chinese gen te bestrijden. Iraniërs zouden niet worden besmet. Dat staat in schril contrast met de ravage die de ziekte in Iran heeft aangericht in de echte wereld: 7,6 miljoen bevestigde gevallen, ruim 146.000 doden, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie (op 16 juni 2023).

‘Op 18 februari 2020 rapporteerde het land het eerste geval van COVID-19 in de stad Qom’, volgens de website van Flanders Investment and Trade (in juli 2020). ‘Sindsdien verspreidt het virus zich razendsnel over het hele land en is Iran een van de zwaarst getroffen gebieden wereldwijd’.

Ook de komst van de eerste vaccins greep moellah Tabrizian aan om van zich te laten horen. Van het artikel met de titel Reactie op de bewering van Tabrizian over de relatie tussen het coronavaccin en homoseksualiteit onthoud ik:

Benader geen mensen die zijn gevaccineerd. Ze hebben microchips ingeplant gekregen en genetische veranderingen ondergaan. Ze behoren niet meer tot het menselijk ras en gedragen zich als een gecontroleerde robot, waarbij ze de genen van geloof, moraliteit en fatsoen verloren hebben, en homoseksueel zijn geworden.

Laat ons niet vergeten dat we in Vlaanderen dokter-homeopaat Johan Denis hebben gehad die eveneens beweerde dat bepaalde coronavaccins nanobots bevatten die ons tot slaaf konden maken. Geen religieuze extremist die zich door Allah geleid weet, maar een dokter die minimum 6 jaar gestudeerd heeft. Denis werd trouwens geschorst vanwege van zijn onzinnige uitspraken.

In de marge: de woordvoerders van de regering uiten dan weer hun afkeer van Amerikaanse en Britse COVID-19-vaccins. Respectievelijk van de Grote en van de Kleine Satan. Iran zet z’n geld in op de Russische, Chinese en Indische vaccins. Iran zou ook enige tijd bezig zijn geweest met de ontwikkeling van een eigen vaccin. Ik heb er na de crisis niets meer over kunnen terugvinden en ik heb dus geen idee in welke mate dit een claim was voor propagandadoeleinden.

The Empire strikes back, een beetje en niet met volle goesting

De houding van de religieuze machthebbers tegenover mensen als Tabrizian is verre van eenduidig. De eerder aangehaalde poging in 2009 om zijn instituten te laten sluiten is duidelijk niet gelukt. Hoewel het ministerie van Gezondheid regelmatig andere klachten over traditionele genezers te verwerken krijgt, stelt radiofarda.com dat ‘alle studenten geneeskunde, tandheelkunde en farmacologie verplicht worden om cursussen traditionele, Islamitische geneeskunde te volgen’. En dat ondanks de grote bezorgdheden omtrent de volksgezondheid.

Verder bestaat er ook iets als de Wetenschappelijke Organisatie voor Traditionele Geneeskunde, maar zelfs die sociëteit heeft geconstateerd dat sommige centra die traditionele of islamitische methoden gebruiken, niet over de nodige kennis en expertise beschikken om in de medische wereld te werken, aldus Samaneh Ghaderkhan in The Independent Persian. Ook in Iran is de concurrentie onder kwakzalvers en alterneuten bikkelhard.

De ene woordvoerder stelde dat volgens de Iraanse grondwet ‘de behandeling door niet-artsen in strijd is met de wet en de sharia’. Er gingen stemmen op om het zogenaamde ‘medicijn van Emam Kazem’, de ‘wierook van de heilige Maryam’ en het ‘medicijn van Emam Reza’ niet meer in naam van de religie voor te schrijven. Toch legt de Hoogste Leider van de Islamitische Republiek Iran al jaren de nadruk op het erkennen, verklaren, promoten, ontwikkelen en institutionaliseren van traditionele Iraanse geneeskunde. Er zijn geen aanwijzingen voor een mentaliteitswijziging in de hoogste regionen van de moellahcratie.

De actie van Morteza Kohansal bracht soortgelijke verhalen naar boven. De kinderen van Hashemi Shahrouri en ayatollah Haeri Shirazi namen een islamitische genezer, zwaar op de korrel. Hun vaders stelden te veel vertrouwen in deze altmed-moellah, die hen er blijkbaar van overtuigde om de adviezen van de reguliere dokters op te geven. Beide ayatollahs stierven, aldus voanews.ir.

Naar aanleiding van een andere ophefmakende zaak werd duidelijk dat het de pers, die normaal gezien zeer streng gecontroleerd wordt, ook heel hoog zat. Bij het begin van de coronacrisis in Iran deed een YouTube-filmpje de ronde waarin een man een heilig schrijn in bedevaartsoord Mashhad likte. Zijn hondstrouwe devotie voor Emam Reza, nummer acht op de lijst van twaalf imams die door sjiitische moslims vereerd worden, maakten hem immuun voor COVID-19 en eender welke andere ziekte, liet hij weten.

In de online storm die daarop volgde, werd duidelijk dat de schrijnenlikker zich gesteund wist door eerdere uitspraken van de beheerder van de bedevaartplaats. Deze man, uiteraard ook een geestelijke, beweerde dat mensen naar het heiligdom komen om te genezen én dat de infrastructuur antibacterieel is.

De reactie in de Iraanse online krant Donya -ye Eqtesad is interessant én verrassend hard. Een langer citaat:

Het is echt een schande dat in de 21ste eeuw sommige mensen in spirituele kleding op deze manier tegen rede en wetenschap zijn. Hoewel de trots van de islam en het sjiisme altijd is geweest dat het de rede en de mening van experts waardeert.

Als het slechts een theoretische discussie was, zouden we het kunnen negeren. Maar het feit is, dat in deze confrontatie mensenlevens op het spel staan. Het is verbazingwekkend en beschamend dat ze beweren dat de structuren van het heiligdom antibacteriële eigenschappen hebben. Laten we eens kijken hoe een gebouw antibacterieel kan zijn, en laat de heren opmerken dat het coronavirus in wezen geen bacterie is, maar een virus, en dat dat twee verschillende dingen zijn.

Hier wordt een mike gedropt.

Dat een krant deze harde, ongewoon cynische woorden gepubliceerd krijgt, wil waarschijnlijk zeggen dat een hooggeplaatste geestelijke nog een eitje te pellen had met de beheerder van het mausoleum en de krant in bescherming nam.

De druk op het ministerie van Gezondheid is groot: intern lijkt er heel wat onenigheid te zijn onder de moellahs en hun clans. We mogen niet vergeten dat de geestelijken misschien wel één klasse vormen, maar zeker niet één blok. Ook dokters, wetenschappers, academici en verpleegkundige experts voeren regelmatig de druk op. We mogen verder ook niet de macht, of beter, de druk van de sociale media onderschatten.

Overschatten ook niet: COVID-19 heeft diepe wonden geslagen, de economische boycot hakt in op de bevolking, de schaarste aan medisch materiaal en medicijnen is voelbaar. In zulke omstandigheden is het niet ondenkbaar dat de overheid religieus geïnspireerde lapmiddelen en hun promotoren gedoogt, net omdat ze hoop lijken te bieden, hoe ijdel ook.

Bedankt voor het luisteren.

Mijn naam is Frank. Schijnwetenschap en complottheorieën: dat zijn mijn onderwerpen. En die benader ik kritisch. Zo beeld ik mij toch in.

Neda Nasrabadi hielp mij bij het schrijven van deze aflevering. Waarvoor mijn hartelijke dank.

Voor zover ik weet, is er geen enkele organisatie, vzw, broederschap, groot-loge, religieuze orde, geheime dienst, nest reptielmensen of wat dan ook, die wil dat ik in hun naam schrijf of praat.

Ik ben er zeker van dat mijn uitleg voor verbetering vatbaar is en ik sta dan ook open voor correcties en aanvullingen. U weet mij te vinden.

Muziek: Dastgah Of Chahrgah.
Bron: Classical Music Of Iran – Dastgah Systems Vol. 1 : Various : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive