Mia Bloom en Sophia Moskalenko, twee experten in radicalisering, staken op vraag van de Stanford University Press de koppen bij elkaar en schreven een van de meest heldere boeken over het fenomeen QAnon tot nu toe.
Ter herinnering: QAnon is een verzameling complottheorieën uit de onderbuik van het internet die zich begonnen te roeren in oktober 2017. Toen postte ene Q een eerste anoniem bericht, later ‘broodkruimel’ genoemd (bread crumb), op het extreemrechtse message board 4chan. De letter Q verwijst naar een niveau van militaire veiligheidsmachtiging in de VS.
Waar het om draaide: de politieke, culturele en zelfs religieuze elite werd beschuldigd van deelname aan een satanische cabal die onder meer kinderen rooft. De enige man die de extreem behoudsgezinde maatschappij kon redden van die vileine elite en de deep state, was toenmalig president Donald Trump. Het hoogtepunt van de QAnon-waanzin was de bestorming van het Capitool, voor de ene de zetel van de volksvertegenwoordiging en het hart van de Amerikaanse democratie, voor de QAnon-volger het hart van het Absolute Kwaad, afgekruid met vermeend Joods gecomploteer.
Bloom en Moskalenko leggen helder uit hoe die verzameling complottheorieën tal van mensen niet alleen kon overtuigen, maar zelfs in de ban houden. De samenzweringsverhalen boden voor verschillende soorten gelovers en volgers andere aanknopingspunten. En ze benadrukken daarbij de rol van vrouwen en hun aandeel in de verspreiding van QAnon en in de bestorming van het Capitool, kortom van Qamom. Ander factoren die in rekening gebracht moeten worden zijn economische tegenslagen, mentale problemen en politiek gepolariseerde opinies. Zo is QAnon populair in zogenaamde battleground states, staten waar de republikeinse en democratische kandidaten volgens peilingen aan elkaar gewaagd zijn en waar de concurrentie dus harder is.
De lezer krijgt niet alleen een kraakhelder overzicht aangeboden: de opkomst en groei van QAnon en de cruciale sprong van de donkerste, eerder mannelijke krochten van het internet naar de pastelwereld van de Yogi mama’s op Instagram. Daarbij voedden de COVID-19-pandemie en de soms drastische maatregelen het complotdelirium.
De auteurs gaan de ongemakkelijke stellingen niet uit de weg: ze bespreken de walging en boosheid bij rechts-conservatieven die ‘de’ politiek, de culturele elite van Hollywood en religieuze hoogwaardigheidsbekleders erop na houden. Denk aan de seksschandalen van voormalig president Bill Clinton, de filmmogol Harvey Weinstein en de schandalen binnen de katholieke kerk. Tijdens de pandemie werd ‘de’ wetenschap dan weer ervaren als bedreigend en angstaanjagend. Ook de snel veranderende genderpatronen zorgden voor heel wat onrust, ook omdat ze ondanks de beloften, bijvoorbeeld die van gelijk loon naar gelijk werk, niet altijd bewaarheid werden.
Het boek beschrijft niet alleen de kommer en kwel. De auteurs bespreken wat er nodig is om slachtoffers terug dat konijnenhol te halen. En dat geeft mij de gelegenheid om te wijzen op een vodcastaflevering van Tales from the Rabbit Hole (TFTRH) waarin Mia Bloom en Sophia Moskalenko in gesprek gaan met Mick West. En die kennen we als de motor achter Metabunk en de auteur van Escaping the Rabbit Hole. How to Debunk Conspiracy Theories Using Facts, Logic, and Respect.
Of er minpunten zijn? Mja, enkele herhalingen lijken aan te geven dat het boek iets te snel geschreven en uitgegeven is. Verder geven de auteurs de indruk dat bepaalde methoden om mensen aan complottheorieën te binden, niet alleen eigen aan de QAnon-beweging zijn, maar ook in die context ontwikkeld zijn. Ik begrijp ook wel dat de focus QAnon is. Men kan inderdaad niet ingaan op oudere bewegingen en hun complottheorieën die inspelen op gevoelens van onbehagen en malaise, bijvoorbeeld de Zeitgeist-beweging, en die zoveel mogelijk samenzweringsverhalen proberen te bundelen onder één noemer. Ik denk daarbij aan de platte-aardebewegingen.
Hoe dan ook, de ideeën van Bloom en Moskalenko lijken mij ook toepasbaar op soortgelijke groeperingen die enerzijds reageren op een gevoel van malaise en die openstaan voor veelgelaagde complotdenkerij, eerder dan op een catastrofale gebeurtenis zoals 9/11 of de moord op Kennedy.
Pastels and pedophiles is een noodzakelijke boek, mijn vertaling van een must read. Duidelijk en rechtlijnig, geschreven met afkeer voor de gebeurtenissen, maar ook met empathie en begrip voor de volgers en aanhangers. En dat zijn de eerste hulpmiddelen om slachtoffers uit het zwarte gat van de complotdenkerij te halen.
Mia Bloom en Sophia Moskalenko: Pastels and pedophiles. Inside the mind of QAnon. Stanford: Redwood Press, 2021.
Mia Bloom is de International Security Fellow aan New America, professor aan de Georgia State University, and lid van de Evidence-Based Cybersecurity Research Group. She schreef verschillende boeken has over gewelddadig extremisme, onder meer Small Arms: Children and Terrorism (2019), Bombshell: Women and Terrorism (2011) en Dying to Kill: The Allure of Suicide Terror (2005).
Sophia Moskalenko is een psycholoog die zich toelegt op massa-identiteit, terrorisme en complottheorieën. Zij heeft verschillende boeken op haar naam staan, waaronder het bekroonde Friction: How Conflict Radicalizes Them and Us (2011) en The Marvel of Martyrdom: The Power of Self-Sacrifice in the Selfish World (2019).
