The Public Domain Review omschrijft zichzelf als een ‘curiositeitenkabinet’, ik als ‘mijn lievelingswebsite’. Sinds 2011 verkent de Britse PDR bijzondere en opvallende ideeën en werken uit de geschiedenis van de kunst, literatuur en wetenschap. Zoals de naam aangeeft, ligt de focus hierbij op werken waarvan het copyright verlopen is.
Om de twee weken verschijnt een essay van de hand van gerenommeerde onderzoekers, auteurs, archivarissen en kunstenaars. De nadruk ligt vaak op het verrassende, het bizarre en het mooie. En dat geeft na al die jaren een mooie collectie met tal van essays en berichten die mijn inziens ook skeptici met historische interesses kunnen bekoren.
Mijn geforceerde top 5 van essays (en onderwerpen) is gekleurd door de beperkingen die ik me in deze blog opleg. Essays over puur artistieke, literaire of historische onderwerpen, hoe boeiend ook, vallen hierdoor helaas af.
1
Mijn lievelingsessay is Made in Taiwan? How a Frenchman Fooled 18th-Century London door Benjamin Breen. Het gaat het uitbuiten en overschrijden van de grens tussen vertrouwen en goedgelovigheid. George Psalmanazar, een mysterieuze Fransman die zich in Londen voordeed als inwoner van Formosa, het huidige Taiwan. Om zijn publiek te blijven boeien, was hij genoodzaakt om een hele cultuur te verzinnen, met bizarre gewoontes, exotische klederdrachten en een eigen taal.
2
Johann Caspar Lavater (1741 – 1801) had een probleem met kikkers. Voor hem zijn ze “de opgezwollen vertegenwoordigers van een afschuwelijke beestachtigheid” en een manifestatie van ware “satanische lelijkheid en slechtheid”. Dit lees ik in het essay Between Frogs and Gods: Illustrations of Physiognomy. Lavaters kernidee was dat het ware karakter en moraliteit van elk wezen doorgrond kon worden na analyse van gezichten en silhouetten.
3
In de categorie Science & Medicine vind ik Urte Laukaitytes essay Mesmerising Science terug. Franz Mesmers concept ‘dierlijk magnetisme’ was de hype in het Parijs van de late achttiende eeuw. Het werd gedemonstreerd in scéances met magnetische bomen en een scheut erotiek. Uiteindelijk zouden deze opvoeringen mee leiden naar gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde en dubbelblinde klinische onderzoeken.
In diezelfde categorie wil ik het essay Lofty Only in Sound van Alicia Puglionesi niet onvermeld laten. Zij schrijft over onderzoeken naar droomtelepathie en nieuwe vormen van telecommunicatie aan het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog (1865).
4
Het occulte is sterk vertegenwoordigd op PDR. Mijn nummer één in deze categorie is het boek Jap Herron. Het is een roman die in 1917 gedicteerd werd door de zeven jaar eerder overleden Mark Twain en geschreven via een ouijabord. Het voegt een nieuwe dimensie toe aan het begrip ‘postuum werk’.
In dezelfde categorie zijn ook fascinerende fotoverzamelingen terug te vinden van seances, bijvoorbeeld Photographs from a séance with Eva Carrière (1913) en The Spirit Photographs of William Hope.
5
Afsluiten doe ik met twee essays over buitenaards leven. Het eerste, In Alien Aqueducts: The Maps of Martian Canals, begint met de slecht gekalibreerde kijker die Giovanni Virginio Schiaparelli in 1877 de indruk gaf dat er zich lijnen kris kras op Mars bevonden. De Amerikaanse zakenman en astronoom Percival Lowell tilde het fenomeen naar een hoger niveau en begon de kanalen van Mars in kaart te brengen. Na het debacle met de Martiaanse kanalen zou het observatorium van Lowell op zoek gaan naar de mysterieuze planeet X, waarvoor nog steeds geen bewijs gevonden is.
Noem het chauvinisme, maar Hugh Aldersey-Williams’ The Uncertain Heavens. Christiaan Huygens’ Ideas of Extraterrestrial Life kan ik hier echt niet onvermeld laten. Christiaan Huygens (1629 – 1695) was in de zeventiende eeuw een toonaangevende, internationaal bekende wetenschapper, uitvinder en astronoom. Nadat hij bedankt werd voor zijn werk als staatswetenschapper voor de Franse koning Lodewijk XIV, trok hij zich terug in Den Haag. Daar schreef hij, geïsoleerd, depressief en geplaagd door ziekte Cosmotheoros (1698), waarin hij speculeerde over leven op andere planeten. Een Nederlandse vertaling vindt u hier terug.
