IAPSOP, de International Association for the Preservation of Spiritualist and Occult Periodicals, is een Amerikaanse organisatie die zich tot taak gesteld heeft om historische spiritistische (Eng. spiritualist) en occulte tijdschriften digitaal te bewaren. En dat sinds 2009.
De tijdschriften worden uitgebreid en gedetailleerd ingeleid door Pat Deveney, een van de initiatiefnemers van IAPSOP en zelf een overtuigde gelover in het paranormale. U kan hem hier in actie zien tijdens een lezing voor een select gezelschap.
Een online archief mag ik het niet noemen, daarvoor zijn de zoekmogelijkheden… ach, ik twijfel tussen de woorden ‘niet-toereikend’ en ‘niet-bestaand’. En dat is meteen mijn laatste punt van kritiek. Deze jongen is nog steeds in de wolken met zoveel leesvoer, fotomateriaal en informatie én met de gedachte dat de collectie ook terug te vinden is op de onovertroffen website archive.org!
De verzameling bevat vooral magazines die uitgegeven zijn tussen 1815 en het begin van de Tweede Wereldoorlog. Hier en daar zijn er ook enkele tijdschriften uit de jaren na de oorlog terug te vinden, zoals Journal of Scientology en het al iets obscuurdere Flying Saucer News.
De initiatiefnemers startten hun project omdat ze merkten dat bibliotheken oude nummers van zulke magazines uit hun collectie verwijderden. Ook Google Books leek geen interesse te hebben in dit genre. Gevolg: onderzoekers kenden enorme problemen om de primaire literatuur te raadplegen. Als organisatie neemt IAPSOP trouwens geen standpunt in. Men biedt deze tijdschriften louter aan voor zowel hun historische als hun onderzoekswaarde.
Enkele cijfers: momenteel bevat de collectie 3,85 miljoen gescande pagina’s, meer dan 39.000 bestanden, en meer dan 575 gigabyte aan data, die zowel aangeboden worden via de website als via Google Drive.
Qua onderwerpen beslaat de collectie het hele paranormale en pseudowetenschappelijke spectrum: niet alleen het klassieke spiritisme en occultisme, maar ook gnosis, theosofie en rosicrucianisme. Verder astrologie, frenologie (schedelmeetkunde), magie, hypno- en magnetisme. Zelfs engelenleer, antimaçonisme, boeddhisme en eugenetica.
Het overgrote deel van de tijdschriften zijn uiteraard Engelstalig, maar ook Duitse, Franse, Spaanse en zelfs Nederlandse magazines zijn vertegenwoordigd in de collectie.
Wat met tijdschriften uit de Lage Landen? Uiteraard ontbreken Wilhem Tenhaeffs Tijdschrift voor parapsychologie en Op De Grenzen Van Twee Werelden van Elise Fleischacker (later van Calcar) niet. Een volledige lijst van de Nederlandse magazines in de collectie vindt u onderaan dit artikel.
De Belgische tijdschriften zij al iets lastiger te detecteren. Zover ik zie, zijn er geen magazines bij die in het Nederlands zijn uitgegeven. Niet echt een verrassing gezien de periode die de collectie beslaat. Ook het aantal Franstalige Belgische tijdschriften in de collectie is zeer beperkt.
Bulletin Officiel du Bureau International du Spiritisme uit 1913 trok mijn aandacht, maar eerder omwille van een van de redacteurs dan omwille de inhoud. Georges Le Clement de St-Marcq (1865-1956) was niet alleen een bekend spiritist, maar ook een van de pioniers van de Belgische militaire luchtmacht. Als bevelhebber van Compagnie des Ouvriers et d’Aérostiers du Génie kocht hij in 1909 het eerste vliegtuig voor dit legeronderdeel aan.
Volgens hem was het originele geheim van het christendom spermatofagie, de consumptie van mannelijk zaad. Op het laatste avondmaal stond niet alleen wijn en brood op de kaart, maar ook Jezus’ zaad. En alle drie vonden ze hun weg naar de eucharistie, aldus Le Clement de St-Marcq.
Een digitale facsimile van zijn pamflet L’Eucharistie vind ik niet meteen terug. Zover ik het begrijp, bevat de site héliogabale de volledige tekst. Marco Pasi’s essay “The Knight of Spermatophagy: Penetrating the Mysteries of Georges Le Clément de Saint-Marcq” is ook lezenswaardig (verschenen in Wouter J. Hanegraaff en Jeffrey J. Kripal (red.), Hidden Intercourse: Eros and Sexuality in the History of Western Esotericism, 2008).
Het mag niet verbazen dat heel wat Franse tijdschriften actief verdeeld werden in België, zoals bijvoorbeeld Revue Internationale des Societes Secretes (1912-1922), het blad van La Ligue franc-catholique contre les societes secretes maconniques ou occultistes et leurs filiales. Over dit blad schrijft Pat Deveney:
The journal was a clearinghouse of information on current secret societies and the more obscure intricacies of eighteenth-century Masonry, and is a mine from which nuggets of obscure information are still being taken, for example on Julius Evola, Le Clement de Saint-Marcq, the O.T.O., Theodor Reuss, and the like. It was also rabidly anti-Semitic, biased, hateful and credulous to a degree that is hard to believe. […]
He featured long expositions of Jewish ritual murder, and also published in France the Protocols of the Elders of Zion, along with essays thereon and on the textual history of the work. The journal discussed, citing chapter and verse from a vast erudition and bibliography, the intricacies and interconnections of Freemasonry, Satanism, the Rotary Club, the Boy Scouts, Feminism, the “King of the World,” the (Neo-) Gnostic Church, Antoinism, and the bona fides of Leo Taxil’s Diana Vaughan.
Une vraiment bande de ouappies, quoi.
Terug naar de collectie van IAPSOP.
Naast het tijdschriftenarchief, bevat de website nog interessante verzamelingen. De Standard Spiritualist and Occult Corpus (SSOC) is verzameling boeken, vooral in het Engels, over spiritualisme, het occulte en al dan niet aanverwante parawetenschappen zoals mesmerisme, magnetisme, frenologie, alchemie, etc. Het oudste boek in die collectie is van 1531, het meest recente van 1994.
De deelverzameling ‘privé lessen‘ bevat een voorlopig vrij chaotische hoop intrigerend materiaal en belangrijke maatschappelijke informatie. Blijkbaar gebeurde de verspreiding van de ideeën en filosofieën van de verschillende bewegingen (in de Verenigde Staten) per post (mail order). Die waren dan weer onderhavig aan strenge maatregelen om fraude per brief tegen te gaan.
Onder de hoofding Ephemera is boeiende collectie terug te vinden van stereoscopische foto’s, de voorloper van de viewmaster en z’n ronde kaarten uit alvast mijn jeugdjaren. De foto’s en de afstandscursussen doen vermoeden dat spiritisme en occultisme toen ook al big business waren.
Tijdschriften uit de Lage Landen
België
- Bulletin Officiel du Bureau International du Spiritisme (1913) was de officiële bundeling van de notulen van verschillende spiritistische congressen. Speciale aandacht ging uit naar landen die niet meteen met spiritisme geassocieerd worden, zoals Marokko, Kroatië en Japan. Een van de redacteurs was Georges Le Clement de St-Marcq (1865-1956), die niet alleen een bekend spiritist was, maar ook een van de pioniers van de Belgische militaire luchtmacht. Volgens hem was het originele geheim van het christendom spermatofagie, de consumptie van mannelijk zaad.
- Le Messager (1971-1914?) was een tijdschrift gewijd aan spiritisme, sociale kwesties en magnetisme. Het nam vooral artikelen over van andere magazines.
- La Revue Spirite Belge (1894-1935) was het orgaan van l’Union Spirite Belge. Het leunde aan bij Franse auteurs en magazines, maar bevat vooral notulen van lokale vergaderingen.
Nederland
- Drieledige Indeeling van het Sociale Organisme was een antroposofisch magazine uitgegeven in 1920 -1921.
- Tijdschrift voor parapsychologie. Gewijd aan de studie van het occultisme in zijn vollen omvang (1928 – 1981) was het blad van de Studievereeniging voor Psychical Research (SPR). In de redactie zat onder meer Wilhelm Tenhaeff, bijzonder hoogleraar parapsychologie aan de Universiteit van Utrecht van 1953 tot 1978.
- Licht en Waarheid was het ledenblad van de panfilosofische” organisatie Wie Denkt Overwint, die het religieuze, occulte en spirituele op een rationele, maar antimaterialistische manier probeerden te benaderen. Het blad werd uitgegeven tussen 1890 en 1926.
- Mensch en Kosmos (later Mens en Kosmos) was een “maandblad voor Geestelijke Stroomingen”, “gewijd aan de vergelijkende studie van godsdienst, wijsbegeerte, wetenschap en hun grensgebieden” (1937 – 1969).
- Op De Grenzen Van Twee Werelden. Onderzoek en ervaring op het gebied van het hogere leven was het tijdschrift van de Nederlandse schrijfster, publiciste, pedagoge en feministe Elise Fleischacker, later van Calcar (1822 – 1904).
- Het Rozekruis. Maandblad, Gewijd aan Esoterisch Christendom (1927 – 1940). Het blad was gewijd aan het Christelijke occultisme van “Max Heindel”, pseudoniem van Carl Louis von Grasshoff, 1865-1919, een Deens-Amerikaanse astroloog, theosofist, Rozenkruiser en vegetariër die in 1909 het Watermantijdperk aankondigde.
- Het Rozekruis. Geheime Wetenschap (Magnetisme, Leer der Symbolen, Theosophie, etz.) verscheen in de jaren 1890 en 1891. De uitgever was Dr. L.L. Plantenga.
- De Tempel was een tijdschrift “gewijd aan Vrij Religieuse Stroomingen: vrijzinnige godsdienst, oostersche- en westersche religie, occultisme, spiritisme, theosofie, astrologie, kabbalah, vrijmetselarij, anthroposofie, rozekruisers-cosmologie, mystiek, psychichal research, wetenschap, architectuur, kunst, religie en wijsbegeerte”. Het verscheen tussen 1923 en 1927 en werd verzorgd door de Federatie van Vrije Religieuze Groepen en Organisaties.
- Theosophia. Dit “maandblad gewijd aan broederschap en aan de studie van godsdienst, wijsbegeerte, wetenschap en occultisme” kende een bewogen geschiedenis en werd tussen 1892 en 1950 uitgegeven door verschillende theosofische bewegingen.
- Het Toekomstig Leven. Gewijd aan de Studie der proefondervindelijke zielkunde en bovenaardsche/Gewijd aan de Studie van het Spiritisme en aanverwante verschijnselen. Dit blad verscheen tussen 1897 en 1951. Het verschilde van zijn concurrenten en voorgangers door de nadruk te leggen op de “wetenschappelijke” kanten van het spiritisme.
