transcript, leeslijst, handige websites

Transcript

Welkom bij luminati.be. Mijn naam is Frank. Ik schrijf en vertel graag verhalen over complottheorieën, pseudowetenschap en desinformatie.

U luistert naar het tweede deel van mijn podcastreeks over de platte aarde. In het eerste deel besprak ik wat platte-aarders zoal geloven, hoe zij de aardschijf zien, de ijsmuur, de hemellichamen en het heelal. In dit deel behandel ik het complotdenken dat hieraan onlosmakelijk verbonden. Buitengewone pseudowetenschappelijke claims vereisen nu eenmaal buitengewone complotten.

Het grootste complot

Aangezien er geen enkel wetenschappelijk argument is dat een platte aarde ondersteunt, moeten gelovers hun toevlucht wel zoeken in een andere manier om mensen te overtuigen. En dat zijn complotverhalen.

Een kleine noot in de marge: mijn voorkeur gaat uit naar de term ‘complotverhalen’ in plaats van ‘complottheorieën’. Het gaat mij niet zozeer over de meerdere woordenboekbetekenissen van het woord ‘theorie’. Dat gaat van een wetenschappelijk-technisch “systeem van denkbeelden of hypothesen waarmee waargenomen feiten of verschijnselen kunnen worden verklaard” tot de meer dagelijkse betekenis van “persoonlijke opvatting ter verklaring van zekere gebeurtenissen”. En dat is volgens Van Dale.

Het gaat mij om het woord ‘verhaal’, in de betekenis van instrument dat mensen kan engageren, begeesteren, overtuigen, emotioneel beroeren. En dat is volgens Verhoft.

Maar ik maak me weinig illusies over mijn voorkeur: om deze podcast vindbaar te maken, gebruik ik zelf ook het woord ‘complottheorie’.

Een tweede noot in de marge: in navolging van Brecht Decoene wil ik het begrip complottheorie omschrijven aan de hand van drie kenmerken uit zijn boek Achterdocht tussen feit en fictie, dat verschenen is in 2016. Ten eerste doet de grootschaligheid van de beschreven samenzwering duizelen. Ten tweede gaat het over een hypercompetente groep van oppermachtigen die plannen tot in de puntjes voorbereidt en uitvoert. Tot slot bestaat er een onoverbrugbare kloof tussen de officiële versies en de samenzweringsverhalen.

Komt daarbij dat de theorieën waartegen de complotverhalen moeten opboksen, wetenschappelijk beter onderbouwd zijn, en in het geval van de platte aarde het uitgangspunt volledig en finaal onderuithalen.

De ‘bolle aarde’ is een complotverhaal dat ik laat beginnen bij figuren die volgens platte-aarders meer hoon verdienen dan vrijmetselaars, jezuïeten, illuminati of reptielmensen: namelijk bij leraren.

En dat is een oud gegeven in kringen van platte-aarders. Samuel Shenton, die in 1956 de Flat Eart Society oprichtte, fulmineerde al tegen het ‘dogmatisme van de wetenschap en het onderwijs in de scholen’.

De Nederlandse platte-aarder Klaas Dijkstra schreef in zijn pompeuze stijl (1963):

Dames en Heren! Leerde u op school dat de aarde een bol is? Ik niet, nee, ik leerde de onderwijzer na zeggen: ‘de aarde is een bol’ en kreeg een cijfer voor . . . . aardrijkskunde. Kunde? Och kom. Ik geloofde het, en kreeg in feite dus een cijfer voor mijn goedgelovigheid.

Ook Eric Dubay, de man die in 2015 de platte-aardehype opnieuw lanceerde, haalde met zijn boekje The Earth Plane zwaar uit naar schoolmeesters en -juffrouwen. Het boekje vertelt het verhaal van een jongetje dat de platte aarde leert kennen via zijn gezellige, avontuurlijke opa. Op school wordt hij door een bijna duivelse schoolmeester uitgelachen. Erger nog, die klasdespoot slingert daar bovenop wiskunde en wetenschap richting leerlingen! Volgers van Dubay zorgden op zijn vraag voor Foreign Language Translations. Resultaat: dertien in totaal, waaronder ook het Nederlands.

Volgens gelovers zijn leerkrachten de slippendragers van de academische elite. Terwijl de universitaire experts veelal liegen, zijn het de leraren die hun pseudokennis verspreiden. Leraren zijn intellectuele sukkelaars die zeer graag zogezegd wetenschappelijke feiten verkondigen zonder ze zelf te begrijpen. Ze geloven ze alleen maar. En dat is een visie die platte-aarders delen met aanhangers van heel veel andere pseudowetenschappelijke verhalen.

En in die ondermijning van kennis en onderwijs zit het grootste gevaar van dit soort bewegingen. Het platte-aardegedoe is slechts een van de vele manieren waarop het wantrouwen ten opzichte van expertise kan geventileerd én aangewakkerd worden.

Het bolle-aardecomplot is oud, volgens gelovers. Sinds het begin van de geschiedenis heeft de mensheid geweten dat de aarde plat is. Deze kennis ging van de ene generatie over op de volgende, eeuwen aan een stuk. En toch krijgen onze kinderen dit nu niet aangeleerd. De huidige schoolgaande jeugd, meer nog, de hele wereldbevolking wordt al vijfhonderd jaar lang voorgelogen over de bolle vorm van de aarde. Dit is in een notendop het verhaal dat onder hedendaagse platte-aarders de ronde doet.

U luisterde naar Frans Heslinga, de organisator van de eerste International Flat Earth Conference in 2016. Hij noemt zichzelf geen complotdenker, maar compleetdenker.

Die vijfonderd jaar is natuurlijk niet toevallig gekozen. Platte-aarders verwijzen hier naar de periode van Nicolaus Copernicus, die een jezuïet-vrijmetselaar zou geweest zijn. En dat is om verschillende reden bijzonder. Of beter, hoogst onwaarschijnlijk: de Sociëteit van Jezus werd opgericht in 1540. De eerste documenten die een georganiseerde vrijmetselarij ondubbelzinnig bevestigen, dateren van het begin van de achttiende eeuw. En Copernicus, die in 1543 stierf, voegde met zijn geschriften niets toe aan theorieën over de vorm van de aarde. Dertig jaar eerder al schreef hij al over de plaats en de beweging van de aarde en van andere hemellichamen.

Het blijft verbazen dat ook hedendaagse platte-aarders Copernicus aanwijzen als de man die de bolle aarde heeft ‘uitgevonden’, hoewel het idee zo’n 2000 jaar ouder is! Maar op dit punt in de podcastreeks mag het geen verrassing meer zijn dat zulke feiten er op een platte aarde gewoonweg niet toe doen.

Andere bekende figuren binnen de bij elkaar gefantaseerde samenzwering van de bolle aarde verraden de religieuze gezindte en de politieke voorkeuren van heel wat platte-aarders: hyperreligieus en politiek aan de altright, extreemrechtse kant.

Ik vind naast Copernicus onder meer ook vrijmetselaar Isaac Newton en Charles Darwin als vermeende complotteurs terug. Darwin, dat was trouwens een priester volgens de Nederlandse platte-aarder Frans Heslinga. Ook topwetenschapper en katholieke pastoor Georges Lemaître, een van de grondleggers van de oerknaltheorie, wordt geviseerd.

Andere betrokkenen in de grote, hedendaagse samenzwering zijn J. Edgar Hoover, vrijmetselaar van de 33ste graad, Brian Cox, een rockster die zich voordoet als een professor, tv-presentator Neil deGrasse Tyson, atheïst Richard Dawkins en de zwarte ex-president Barack Obama.

Uiteraard zijn Albert Einstein en een handvol Rothschilds eveneens van de partij, aldus platte-aarders. Want een complot zonder Joodse samenzweerders, dát zou pas gek zijn.

Deze deelverzameling van complotteurs geeft meteen aan dat het niet alleen, of zelfs niet zozeer over de vorm van de aarde gaat, maar over de overgang van het geocentrisme naar heliocentrisme, over Gods schepping van universum en mens versus Big Bang- en evolutietheorie. Combineer dit met rabiaat anti-katholicisme en het mag niet verbazen dat heel wat platte-aarders, vooral die een zee of een oceaan verder, christelijk-protestantse fundamentalisten zijn.

In 1966 schreef Samuel Shenton van de Flat Earth Society een pamflet met als titel The Plane Truth waarin hij aanvoerde dat “moderne astronomie en ruimtevluchten beledigingen tegenover God waren en dat de wraak Gods voor zoveel menselijke arrogantie slechts een kwestie van tijd was”.

Charles K. Johnson, de tweede voorzitter van de Flat Earth Society meende dat de Copernicaanse revolutie enkel maar bedoeld was om Jezus te verloochenen. Door te stellen dat er op een bolvormige aarde geen ‘boven’ of ‘onder’ meer was, wilde de wetenschap ontkennen dat de hemelvaart van Onze Lieve Heer had plaatsgevonden.

Een samenzweringsverhaal komt zelden alleen. Ze hebben vaak de neiging samen te klitten tot grotere gehelen, tot heuse verhalencyclussen. Andersom heeft bijna elk complotverhaal haast ‘fractale’ eigenschappen. Ik bedoel, op welk onderdeel van het verhaal men ook inzoomt, men ontdekt steeds een andere, nieuwe of oudere complottheorie in een complottheorie in een complottheorie.

Tal van de complottheorieën die platte-aarders aanvoeren, zijn lichtjes aangepaste versies van oudere verhalen. Hedendaagse platte-aarders zijn ervan overtuigd dat de Zuidpool een gemilitariseerde zone is waar pottenkijkers geweerd worden. Waarom? Ach, volgens de ene is ‘men’ op zoek naar geheime militaire bases uit de naziperiode, volgens de andere zijn die nog actief en beschikken de nog aanwezige nationaalsocialisten daar over geavanceerde vliegende schotels. Al bij al zijn oude, aftandse complotverhalen.

NASA is een organisatie van of vrijmetselaars of nazi’s of joden of van alle voorgaanden. Zij beheersen wereldwijd de ruimteagentschappen die in het leven zijn geroepen om met dure computeranimaties, holografische projecties en dies meer de illusie te wekken dat de aarde bolvormig is.

Het verhaal dat NASA nooit op de maan geland is, wordt door platte-aarders gretig gerecycleerd, inclusief de verwijzingen naar Stanley Kubrick. Of hij verantwoordelijk was voor het regisseren van één maanlanding of alle zes, daar zijn platte-aarders nog niet uit.

De eerste foto van de aarde werd gemaakt op 24 oktober 1946 vanop een aangepaste V2-raket. Fake, volgens gelovers. Dat zijn computergegenereerde beelden. Foto’s van de ruimtetelescoop Hubble waren volgens hen het resultaat van fantasie en Photoshop.

Trouwens, als die ruimtetelescoop echt bestaan heeft, zo vraagt de gemiddelde platte-aarder zich af, waarom heeft deze dan nog steeds geen foto’s van de aarde genomen? Elke expert die hierop een antwoord formuleert, is een betaalde pion, shill in het Engelse complotjargon. Het spreekt vanzelf dat dit verhaalelement gerecycleerd en aangepast werd toen de James Webb-ruimtetelescoop operationeel werd.

De organisaties achter het complot

Maar welke machtige organisaties zitten nu echt achter het bolle-aardecomplot. Als u een verrassingsfeestje voor pakweg uw partner in elkaar wil boksen, dan volstaat een gemoedelijk samenzijn met een vriendin of vriend om plannen te maken. Wil u samenzweren om twee, drie torengebouwen in New York met de grond gelijk te maken, dan spreekt u volgens heel wat complotdenkers best uw contacten aan bij verschillende Amerikaanse veiligheidsdiensten. Maar om de hele mensheid een half millennium lang een rad voor de ogen te draaien, meer nog, een volledige planeet, zonnestelsel en sterrenstelsel, zult u iets straffers moeten verzinnen. En dat is precies wat de meeste platte-aarders gedaan hebben en blíjven doen.

Aanvankelijk zaten niemand minder dan de jezuïeten en het Vaticaan achter deze malaise:

Recent discoveries have uncovered dates, agenda’s, and goals that connect the Jesuits to a massive deception for the purpose of a multi-faceted end time delusion. The design of this deeply hidden plot has been to change the perception of the masses regarding the authority of the Bible, the correct shape of the Earth, the lay-out of the universe, and the Creator’s position in it.

Zo hoort u het ook eens van iemand anders.

Maar platte-aarders behoren tot een groep van complotdenkers die zich uit de naad werken om steeds grotere complotten, steeds machtigere, gevaarlijkere, geheimere genootschappen te ontwaren. Al snel moesten de vrijmetselaars ook wel betrokken zijn en dan kom je bijna automatisch uit bij de illuminati.

En dat waren dan plots zonaanbidders. En ook nog luciferianen en satanisten. Tot dezelfde groep behoren de Europese joden van Ashkenazische oorsprong. David Icke gaat al langer dan een COVID-epidemie mee, en van hem ontleenden platte-aarders de link Khazaren, Rotschilds en reptiloïden, de verpersoonlijking van het ultieme kwaad. Het lijkt wel of platte-aarders steeds op zoek zijn naar het Grootste Complot. En dat complot moet Grootser zijn dan het Grootste Complot van hun mede-platte-aarder.

Datzelfde woordgebruik, satanisch, luciferisch etc., is prominent én opvallend aanwezig bij andere, soms oudere groepen van complotbedenkers. Ze voeren ons naar het hart van een Bijbels, spiritueel en of antroposofisch geïnspireerde oorlogsvoering tegen de Krachten van Goed en Kwaad.

Ik kwam de woorden tegen op conferenties in 2017 in verband met 9/11, waar liefhebbers van een occulte interpretatie van de aanslagen de woorden bezigen. De woorden vormden de kern van het betoog van Nederlandse nepbankier Ronald Bernard (2017). Het is een motief in het bedenkelijke werk van Janet Ossebaard (2020), in de wereld van QAnon, en zelfs onder antivaxers, bijvoorbeeld in de documentaire Died Immediately (Died Suddenly is de correcte titel) (2022).

Ik claim niet dat er connecties zijn, maar dezelfde vocabulaire doet soms de ronde in Russische complottheorieën en in Russische propaganda om de invasie van Oekraïne te rechtvaardigen.

Waarom toch?

Voor de puur zetetische platte-aarder is het een kwestie van willen weten, willen achterhalen en daar stopt het. Maar deze groep van zuivere pragmatici lijkt mij zeer sterk in de minderheid te zijn. Voor de overgrote meerderheid van de platte-aarders, die spiritueel, religieus of beide zijn, lijkt niet alleen de vorm maar ook en vooral de positie van de aarde een existentiële aangelegenheid.

Het grote angstbeeld van religieuze en spirituele platte-aarders lijkt op een millennia-oude macabere reidans waarbij de mens voortgetrokken wordt door luciferische en satanische krachten. Tegelijkertijd hebben die satanisten het vermogen om alomtegenwoordig te zijn en om de ultieme boosaardigheid te incarneren en om paradoxaal genoeg toch niet zo alomtegenwoordig en zo ultiem boosaardig te zijn als hun voorgangers én hun opvolgers. Aan het einde van de keten, daar bengelt de mens. Bedreigd, weerloos, angstig.

Tot nu, want eindelijk ontwaken de platte-aarders en verzetten ze zich, als dappere rebellen tegen de grootst denkbare samenzwering, tegen het lot dat het Kwade voor hen en de hele mensheid al die eeuwen uitgetekend heeft. Platte-aarders zijn als de onverzettelijke inwoners van die kleine, Gallische afspanning die koppig weerstand biedt aan de overheersers, aan de boze krachten die het idee van een bolle aarde willen opdringen.

Zoals een gelover het dramatisch uitdrukte op een van de vele sociale netwerken:

De platte aarde is geen leugen! Het ontkracht, ontrafelt de leugen waarin we leven. De platte aarde brengt ons weer dichter bij de betekenis van het leven en bij wie we echt zijn!

Soortgelijke uitspraken vindt men eigenaardig genoeg terug bij platte-aarders die zich afgekeerd hebben van de georganiseerde religie of van het geloof, maar zich spiritueel noemen. Beide groepen beschouwen de aard, de vorm en de locatie van deze wereld als essentiële onderdelen van hun bestaan en hun geloof.

De mens heeft namelijk een speciale plaats gekregen van een scheppende identiteit of kracht: op een statische aarde in het centrum van het heelal dat speciaal voor hen gecreëerd is. De doelbewuste schepping van de mens, waarbij God, of een onbekende entiteit, hem meteen inschrijft in een Goddelijk Plan, en de centrale plaats in het heelal zijn kernelementen van hun geloof. Elke (wetenschappelijke) theorie die de mens van deze exceptionele positie probeert te stoten, wordt gezien als een regelrechte aanval op het wezen, op de kern van de spirituele of religieuze platte-aarder, en wordt derhalve verketterd.

Vandaar ook dat zowel bij beide groepen van platte-aarders de evolutietheorie, het heliocentrisme, en dus ook het huidige model van ons zonnestelsel en universum geen genade vinden. De evolutietheorie vertelt dat de mens louter het resultaat is van een hoop zeer toevallige mutaties, aldus de gelovers, hoewel alleen al het idee dat we van de aap zouden afstammen even verwerpelijk is. Al bij al was volgens hen Darwin, met wie zij deze theorie nog steeds vereenzelvigen, een vrijmetselaar-jezuïet die de mensheid een nihilistische doelloosheid wilde aanpraten.

Komt daarbij dat de gedachte van een aarde die slechts een onderdeel is van een zonnestelsel dat doelloos door het universum zweeft, voor heel wat platte-aarders zo mogelijk nog ondraaglijker is. “Wij zijn geen apen op een rondtollende bal”, is een andere, veelgehoorde samenvatting van dit standpunt.

Spirituele platte-aarders delen het exceptionalisme van de religieuzen, maar vullen het anders in. Zij hebben het eerder over hoe wetenschappelijke inzichten een rem vormen op de spirituele groei van de mens tot energie- of lichtwezen. Enkel op een platte aarde kunnen mensen zich de existentiële vragen beginnen te stellen, wie we zijn, wat we hier doen, waarom, enzovoort. En dat kan volgens hen blijkbaar niet als je op een van de mogelijk miljarden werelden leeft.

Sommige platte-aarders geloven wel in een andere soort evolutie: het uiteindelijke doel van de mens is een spirituele groei die uitmondt in een verandering tot lichtwezen dat door de koepel boven de platte aarde kan ontsnappen en nieuwe werelden en dus nieuwe fases in de eigen ontwikkeling kan doormaken.

Hoe dan ook, de bolle-aardetheorie en alle eeuwenoude complotten die daaraan verbonden zijn, zijn erop gericht om de mens uit het centrum van de schepping te halen, te devalueren, geografisch én spiritueel. Of zoals de Nederlandse platte-aarder Frans Heslinga het in 2016 verwoordde:

Door de aarde weg te halen uit het bewegingsloze centrum van het universum, hebben de vrijmetselaars ons fysiek en metafysisch van een plaats van superieure belangrijkheid gebracht naar een van totale nihilistische onbelangrijkheid.

De platte aarde is voor heel wat gelovers een verhaal over zingeving. Dat counteren met de helaas veelvoorkomende zwartgallige reactie dat de mens niet meer is dan een stofje in een leeg, doelloos universum, is dan niet de meest productieve aanpak. Vooral niet wanneer bijvoorbeeld Carl Sagans boodschap, dat we allen gemaakt zijn van sterrenstof, of het idee dat zingeving ook via intermenselijke relaties kan verkregen worden, alvast positievere boodschappen zijn.

De platte aarde hoeft niet aan te zetten tot ostentatief zuchten of het theatraal ophalen van de schouders. We kunnen evengoed naar buiten komen, de mouwen opstropen en onze energie steken in het aanleren van feitenmateriaal en van kritisch, logisch en wetenschappelijk denken, in formele of informele leeromgevingen, met ruimte voor heel veel menselijkheid, wat relativerende humor en verhalen.

Vooral verhalen, die doen het nog altijd goed.

Mijn naam is Frank. Ik ben, behalve germanist en lesgever, ook een boekengek en veellezer. Pseudowetenschap en complottheorieën: dat zijn mijn onderwerpen. En die benader ik skeptisch en rationeel. Zo beeld ik mij toch in.

Voor zover ik weet, is er geen enkele organisatie, vzw, broederschap, groot-loge, religieuze orde, geheime dienst, nest reptielmensen of wat dan ook, die wil dat ik in hun naam schrijf of spreek.

Ik ben er zeker van dat mijn uitleg voor verbetering vatbaar is en ik sta dan ook open voor correcties en aanvullingen. U weet mij te vinden.

Verder lezen

Rob BROTHERTON: Suspicious minds. Why we believe conspiracy theories (2015)
Vlot geschreven, lichtvoetige inleiding tot complotdenkerij.

Brecht DECOENE: Achterdocht tussen feit en fictie. Kritisch omgaan met complottheorieën (2016)
Uitstekende, Nederlandstalige inleiding tot samenzweringstheorieën en complotdenken.

FLAT EARTH SOCIETY: Flat Earth literature Link
‘Controlled opposition’ of niet, hun bibliografie bevat heel wat historisch materiaal in verband met de FES en met de negentiende-eeuws platte-aarders.

Bob SCHADEWALD: The Plane Truth (2015) Link
Baanbrekend werk van skepticus Bob Schadewald. Zijn werk over de geschiedenis van de platteaardebeweging is onovertroffen en elementair leesmateriaal.

Mike WEST: Escaping the rabbit hole. How to debunk conspiracy theories using facts, logic, and respect (2018)
Mike West van Metabunk beschrijft tal van tips om te praten met complotdenkers en eventueel om hen te overhalen. Hij illustreert zijn ’theorie’ met enkele casussen.

Voor meer leestips zie ook deel 1 van deze podcast.

Handige websites

Flatearth.ws. Debunking flat earth conceptions (EN/NL)
Op deze website vindt u uitstekende weerleggingen van de meeste foute ideeën over de vorm van de aarde. De uitleg is bondig en in een bevattelijke taal geschreven. Verschillende artikelen zijn vertaald in het Nederlands.

Earth.com (EN)
Op deze website vind je vijf eenvoudige en elegante argumenten tegen de platte aarde.

Space.com (EN)
Deze pagina geeft enkele argumenten waarom je niet hoeft te discussiëren met een platte-aarders over feiten.

Starwalk (NL)
Eenvoudige argumenten tegen de platte aarde in het Nederlands.

State of the Planet (EN)
Wat als … de aarde écht plat was.

The Conversation (EN)
Tips om al dan niet in discussie te gaan met platte-aarders en om soortgelijke desinformatie te bestrijden.